prace magisterskie – Prace dyplomowe z turystyki – materiały i inne prace z turystyki

Turystyka śladami papieża

Oceń tę pracę

[fragment pracy magisterskiej z 2010 roku]

W czerwcu 1979 r. papież po raz pierwszy przybył do swojej Ziemi Ojczystej. Dnia 2 czerwca 1979 r. wylądował na warszawskim Okęciu by po południu przybyć na Plac Piłsudskiego. To właśnie wtedy padły pamiętne słowa przywołujące Ducha Świętego: „Wołam, ja, syn polskiej ziemi, a zarazem ja, Jan Paweł II, papież. Wołam z całej głębi tego Tysiąclecia, wołam w przeddzień Święta Zesłania, wołam wraz z wami wszystkimi Niech zstąpi Duch Twój! Niech zstąpi Duch Twój i odnowi oblicze ziemi. Tej ziemi!”. Znaczenie tych słów miało wyraz duchowy i polityczny. Papież nawoływał do zmiany ustroju totalitarnego na demokratyczny, a także do nawrócenia się. Słowa te zostały wykorzystane rok później do powstałej „Solidarności”. Podczas tej pierwszej wizyty papież zawitał także do Gniezna gdzie sprawował Eucharystię na wzgórzu Lecha w obecności Kardynała Tysiąclecia, całego Episkopatu i rzeszy pielgrzymów. Następnie odwiedził także: Częstochowę, Kraków, Kalwarię Zebrzydowską, Wadowice, Oświęcim, Nowy Targ i ponownie Kraków (Szulc, 1996).

Warto wspomnieć jak ważna była ta pierwsza wizyta w panującym w Polsce ustroju komunistycznym. Władze starały się zaniechać udziału ludzi w tak dużej zbiorowości, przestrzegały przed stratowaniem przez tłum, brakiem bezpieczeństwa, odpowiedniej opieki medycznej, a także grożącym kradzieżom opuszczonych domów. Okazało się jednak, że Polacy potrafią się doskonale zorganizować w takiej sytuacji, służyli sobie wzajemnie pomocą, panował ład i porządek. Był to doskonały moment aby pokazać, że społeczeństwo polskie potrafi się zmobilizować i zsolidaryzować bez władzy państwowej (Mach, 20/2009). Rycina 44 upamiętnia Jana Pawła II podczas tej wizyty.

Ryc. 44. Papież Jan Paweł II podczas pierwszej pielgrzymki w 1979r.

Dnia 13 maja 1981 r. miało miejsce dramatyczne wydarzenie, papież został postrzelony podczas audiencji w Rzymie. Kula przeszyła ciało, ale na szczęście nie był to śmiertelny strzał. Został on postrzelony przez tureckiego zamachowca Mehmeta Ali Agcę. Celował on prawdopodobnie w głowę, lecz papież schylił się i wziął na ręce dziewczynkę, ta uniemożliwiła oddanie strzału i trafił on w brzuch i rękę Ojca Świętego. Poddano go sześciogodzinnej operacji i walczono o życie słabnącego coraz bardziej papieża przy czym do pełni zdrowia nie wrócił już nigdy. Spędziwszy kilka tygodni w klinice w Gemelii dochodził do siebie i mówił, że wiedział, że wyjdzie z tego. Sanktuarium fatimskie przyjęło kulę, która trafiła papieża, a pas trafił na Jasną Górę.

Wiadomość o zamachu obiegła cały świat, a ludzie gromadzili się w kościołach na modlitwie. Jako wotum wdzięczności za wybranie Karola Wojtyły na papieża, a także za ocalone życie po zamachu wybudowano w Wadowicach kościół pw. św. Piotra Apostoła. Świątynia posiada wiele elementów przypominających o papieżu-polaku. W ołtarzu głównym znajduje się obraz „Przekazanie przez Chrystusa kluczy św. Piotrowi”. Na posadzce kościoła symbolicznie przedstawiono zarys kolumnady Berniniego na wzór tej z placu św. Piotra, a także upamiętniono datę zamachu na Ojca Świętego umieszczając tabliczkę z datą 13.V.1981. W świątyni znalazła się także w dziesiątą rocznicę ocalenia po zamachu figurka Matki Bożej Fatimskiej (Nasza Arka, 2006, nr 10). Rycina 45 utrwala miejsce postrzału Jana Pawła II na placu św. Piotra.

Ryc. 45. Tabliczka z datą postrzału Ojca Świętego na placu św. Piotra w Rzymie

Druga wizyta w Polsce odbyła się w dniach 16-23 czerwca 1983 roku. Papież wylądował także w Warszawie gdzie spędził dwa dni min. na odprawieniu mszy w bazylice archikatedralnej, spotkaniu z Wojciechem Jaruzelskim i władzami PRL, spotkaniu ekumenicznym i odprawieniem kolejnej mszy na Stadionie Dziesięciolecia. Kolejne dni to wizyty w Niepokalanowie, Częstochowie, gdzie spotkał się także z młodzieżą i odprawił uroczystość 600-lecia obrazu Madonny z Dzieciątkiem. Dalszym celem podróży były Poznań, Katowice, ponownie Częstochowa. Kolejnego dnia rano papież przyleciał do Wrocławia, następnie udał się na Nieszpory odprawione na Górze św. Anny i dalej do Krakowa spotkać się z studentami Uniwersytetu Jagiellońskiego. W Krakowie odprawił msze, beatyfikację, a także poświęcił kościół w Nowej Hucie, uczestniczył w synodzie i spotkaniu z młodzieżą. Ostatni dzień 23 czerwca to msza pożegnalna, spacer po Dolinie Chochołowskiej i wylot z balickiego lotniska do Rzymu. Kolejna podróż apostolska do ojczyzny Wojtyły odbyła się cztery lata po wcześniejszej, w dniach 8-14 czerwiec 1987 roku (Piotrowicz, 1999). Rycina 46 przedstawia przyjazd papieża na warszawskie lotnisko.

Ryc. 46. Przywitanie Ojca Świętego na lotnisku Okęcie 8 czerwca 1987 r.

Odwiedził wtedy wiele miast, oczywiście zaczynając od Warszawy, następnie odwiedził obóz koncentracyjny w Majdanku, Katolicki Uniwersytet Lubelski. Zajechał również do Tarnowa by porozmawiać żartobliwie z młodzieżą w rezydencji biskupiej, odprawić mszę i dokonać beatyfikacji Karoliny Kózkówny. W Krakowie spotyka się na Błoniach, następnie kolejna liturgia w katedrze wawelskiej, i odwiedza na Cmentarzu

Rakowickim grób swoich rodziców. W dalszym czasie koronuje figurę Matki Bożej Fatimskiej w Szczecinie i święci kamień węgielny sanktuarium diecezji szczecińsko- kamieńskiej. Ze Szczecina udaje się do Gdyni, gdzie na Skwerze Kościuszki odprawia mszę. Tego samego dnia nawiedza także Gdańsk, by spotkać się z laureatem Pokojowej Nagrody Nobla Lechem Wałęsą i jego rodziną. Następny cały dzień to wizyty i msze w Gdańsku: Katedrze Oliwskiej, Westerplatte, Bazylice Mariackiej, a także modlitwa przy pomniku poległych stoczniowców. Kolejne dnie to ponownie wizyta na Jasnej Górze, następnie Łódź i Warszawa. Wypełnione one były licznymi mszami, spotkaniami, a także beatyfikację biskupa Michała Kozala i spotkaniem z rodziną zamordowanego księdza Jerzego Popiełuszki. W Warszawie 14 czerwca zakończył swą wizytę i odleciał do Rzymu. Czwarta pielgrzymka do Polski nastąpiła w dwóch etapach, z uwagi na odbywające się w sierpniu Światowe Dni Młodzieży w Częstochowie (Piotrowicz, 1999). Rycina 47 prezentuje plan IV pielgrzymki.

Ryc. 47. Plan IV pielgrzymki Ojca Świętego do ojczyzny

Pierwszy pobyt był w okresie 1-9 czerwca i papież odwiedził wtedy: Koszalin, Rzeszów, Przemyśl, Lubaczów, Kielce, Radom, Łomżę, Białystok, Olsztyn, Włocławek, Płock i Warszawę. Druga część wizyty była związana z dniami młodzieży. Ojciec Święty obecny był w dniach 13-16 sierpnia i poza Częstochową zawitał także do Krakowa i Wadowic.14 sierpnia 1991 r. Jan Paweł II konsekrował nowy kościół i figurkę Matki Bożej

Fatimskiej. Podczas tej uroczystości miało miejsce odsłonięcie przez ks. kardynała Franciszka Macharskiego pomnika Jana Pawła II. Wadowicki kościół Ofiarowania Najświętszej Maryi Panny został podniesiony do godności Bazyliki Mniejszej przez Karola Wojtyłę. Miało to miejsce 25 marca 1992 r. natomiast uroczysta msza podczas, której przekazano bullę papieską i poświęcono tablicę, prowadzona była przez kard. Franciszka Macharskiego 18 maja 1993 roku. Pięta pielgrzymka Ojca Świętego to zaledwie kilkugodzinne odwiedziny diecezji bielsko-żywieckiej przy okazji wizyty w Czechach. 22 maja 1995 r. papież zawitał do: Skoczowa, Bielsko-białej i Żywca. Dwa lata później ponownie odwiedził swoją ojczyznę w dniach 31 maja – 10 czerwca 1997 roku. Wizyta związana była z kilkoma aspektami: obchodami 46 Międzynarodowego Kongresu Eucharystycznego, rocznicy tysiąclecia śmierci św. Wojciecha, obchodami 600-lecia Wydziału Teologicznego na UJ, dokonywał także kanonizacji i beatyfikacji.

Najpierw zawitał do Wrocławia, gdzie pojawił się w katedrze, odwiedził prezydenta RP, w Hali Ludowej zorganizował spotkanie ekumeniczne. Kolejny dzień to msza kończąca Kongres i spotkanie z członkami delegacji. Drugiego czerwca był przyjazd do Legnicy, Gorzowa Wielkopolskiego i przelot nad Brama III Tysiąclecia na Lednickich Polach. Kolejny dzień to Gniezno i modlitwa przy relikwiach św. Wojciecha wraz z mszą na Wzgórzu Lecha. Później doszło do spotkania z prezydentami: Czech, Litwy, Niemiec, Słowacji, Ukrainy, Węgier i Polski. Tradycyjnie odbyło się wyczekiwane zawsze spotkanie z młodzieżą w Poznaniu. Piąty dzień pielgrzymki skupił się na wizycie w Kaliszu, Częstochowie, wieczorem nastąpił przelot do Zakopanego.

Ryc. 48. Papież Jan Paweł II na Kasprowym Wierchu

Następnego dnia co się bardzo rzadko zdarzało papież miał odpoczynek od wszelkich wystąpień. Był to czas na jego wspomnienia i spojrzenie na ukochane góry. Papież pojawił się nad morskim okiem, a także pojechał kolejką linową na Kasprowy Wierch. Rycina 48 przedstawia papieża w Jego umiłowanej ojczyźnie i górskich terenach (Jackowski, 2009).

Kolejne dni upłynęły pod znakiem odprawiania mszy w Zakopanem, na Krzeptówkach, wizyty w sanktuarium w Ludźmierzu, Miłosierdzia Bożego w Krakowie. Na Błoniach krakowskich papież odprawił mszę kanonizacyjną, a w kolegiacie św. Anny miała miejsce uroczystość 600-lecia Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Jagiellońskiego. Po wizytacjach w Krakowie i Dukli nadszedł czas na powrót do Watykanu z balickiego lotniska. Kolejna podróż apostolska do ojczyzny w 1999r. była chyba najczęściej wspominana, oczywiście wraz z ta wyczekiwaną pierwszą. Była ona szczególna bo najdłuższa i trwała aż 13 dni podczas których papież zawitał aż w 23 miejscowościach i brało w niej udział 10

milionów wiernych. Były to w kolejności: Gdańsk, Sopot, Pelplin, Elbląg, Licheń, Bydgoszcz, Toruń, Ełk, Wigry, Augustów, Siedlce, Drohiczyn, Warszawa, Sandomierz, Zamość, Radzymin, Łowicz, Sosnowiec, Kraków, Stary Sącz, Wadowice, Gliwice, Częstochowa. Będąc w Warszawie, na Placu Piłsudskiego Jan Paweł II dokonał beatyfikacji 108 męczenników II wojny światowej. Podczas tych odwiedzin nie mogło zabraknąć oczywiście Krakowa i rodzinnych Wadowic. Wywiązało się wtedy wiele licznych, żartobliwych dialogów, wspominanych i przytaczanych w prasie, nagraniach, książkach (Piotrowicz, 1999). Rycina 49 prezentuje plan VII podróży Ojca Świętego do Ojczyzny.

Ryc. 49. Plan VII pielgrzymki Jana Pawła II do Polski

Ostatnia pielgrzymka Ojca Świętego do ojczyzny miała miejsce w dniach 16-19 sierpnia 2002 roku. Celem odwiedzin był Kraków i Kalwaria Zebrzydowska, a w szczególności poświęcenie Sanktuarium Bożego Miłosierdzia w Krakowie-Łagiewnikach. Ze względu na hasło pielgrzymki „Bóg bogaty w miłosierdzie”, cieszyła się dużym zainteresowaniem pątników. Tak jak planowano, odbyło się poświęcenie sanktuarium, papież odwiedził katedrę, a także jak na ogół grób rodziców. Spotkał się także z władzami R RP, a także ze środowiskiem akademickim. Ostatni dzień spędzony został w Kalwarii Zebrzydowskiej i standardowo papież został pożegnany na krakowskich Balicach. Jeszcze przed wyjazdem papież przeleciał helikopterem nad wadowickim rynkiem i bazyliką Ofiarowania NMP. Zgromadzeni mieszkańcy i pielgrzymi pozdrawiali Ojca flagami polskimi i wadowickimi. Zaśpiewano mu jak się okazało po raz ostatni pieśń, którą trzy lata wcześniej podczas wzruszających wspomnień papieża zaśpiewano: „To są górskie okolice, To jest twoje miasto – Wadowice. To jest wdzięczny śpiew rzeki Skawy, To jest dom Twój ukochany” (Mróz, 2007).

Trzy lata po odbytej pielgrzymce papież odbył niestety swoją ostatnią podróż-podróż do Boga. Cały Świat obiegła ta tragiczna wiadomość, ludzie na wszystkich kontynentach zbierali się i jednoczyli w modlitwie. Dzień 2 kwietnia 2005 r. oraz godz. 21.37 zapadły wszystkim w pamięci. Pomimo sędziwego wieku papieża była to wieść niespodziewana. Stan zdrowia Ojca Świętego komplikował się od 1 lutego kiedy to zmagał się z grypą i problemami oddechowymi, dwa miesiące spędził właściwie w szpitalu. Ostatniego dnia marca wystąpiła silna gorączka z dreszczami połączonymi z infekcją dróg moczowych i oczywiście chorobą Parkinsona. Wolą Jego było pozostanie w domu, wiadomo było jednak, iż sytuacja jest bardzo poważna. Jeszcze rano dnia 2 kwietnia otrzymał sakrament namaszczenia i przyjął kardynała Sodano. Gorączka się nasilała i wieczorem papież był już w śpiączce, a o wspomnianej 21.37 nastąpił zgon.

Przez okres całego pontyfikatu przy Ojcu służył kardynał Stanisław Dziwisz, był on obecny w trakcie wszystkich Jego pielgrzymek i miał być wykonawcą spisanego testamentu. W cudowny sposób ujął on w homilii wygłoszonej 16 października 2005 r. w Łagiewnikach posługę Jana Pawła słowami: „Tak, Chrystus nie oszczędził mu dni, a później lat cierpienia, ale nigdy – aż do ostatniego momentu – nie słyszałem słowa skargi. W chorobie i cierpieniu, we wszystkim, co sprawiało ból – nawet w zamachu – zawsze widział wolę Boga i Jego dobroć, umiał dostrzec większe dobro, które Bóg przygotował dla niego. Pamiętam, że gdy musiał odejść od okna, nie mogąc przemówić do wiernych zgromadzonych na placu Świętego Piotra, powiedział: Może lepiej, żebym umarł, jeśli nie mogę spełniać powierzonej mi misji. Zaraz jednak dodał: Niech się spełni wola Twoja. Totus Tuus. Patrzyłem na jego życie i towarzyszyłem mu aż do chwili przejścia do domu Ojca i mogę potwierdzić, że tak było do ostatniego uderzenia serca(…). Podczas uroczystości pogrzebowych wiatr zamknął księgę ewangelii na papieskiej trumnie. Nie zamknął jednak tej księgi, którą papież – niezmordowany Pielgrzym i heroicznie wierny świadek Bożej prawdy i miłości – całym swoim życiem pisał w ludzkich sercach (Zuchniewicz, 2006, s. 9)”.

Papież odszedł w pierwszą sobotę miesiąca i Wigilię Miłosierdzia Bożego. Pogrzeb odbył się dnia 8 kwietnia, uczestniczyło w nim na placu św. Piotra ok. 300 tys. wiernych, a w całym Rzymie 5 milionów z czego 1,5 mln Polaków. W tym samym czasie na wadowickim rynku zgromadzonych było ok. 30 tys. pielgrzymów. Ludzie wszystkich narodowości żegnali papieża-polaka będącego wielką osobistością i autorytetem. W Polsce ogłoszono 6-dnią żałobę narodową trwającą do pogrzebu papieża. Zmarł wielki Polak, któremu przyszło sprawować władzę kościelną w trudnych czasach. Pontyfikat Jan Pawła II przykrył swymi czynami wszystkich poprzedników. Był to po św. Piotrze i bł. Piusie IX najdłuższy pontyfikat trwający 9666 dni. W tym czasie napisał 14 encyklik, 41 listów apostolskich, beatyfikował i kanonizował prawie 1900 osób, powołał rekordową liczbę 231 kardynałów. Trzeba pamiętać, że papież był także poetą, dramaturgiem, autorem licznych publikacji, książek. Pontyfikat szczególny choćby za sprawą tych mnogich podróży apostolskich wcześniej raczej nie praktykowanych, opisanych powyżej. Oczywiście po śmierci tak ważnej osoby w życiu Polski pojawiło się wiele pomników z wizerunkiem Ojca, powstały szlaki, ulice, szkoły przyjmowały imiona, wydano wiele pozycji książkowych i dokonano ekranizacji. W Wadowicach tuż przy bazylice na rynku 30 czerwca stanął pomnik Jana Pawła II. Wykonany został przez Maksymiliana Biskupskiego, stanąwszy prawie w miejscu z którego przemawiał papież w 1979 i 1999 roku. Papież pozostawił pamięć o swojej osobie na wieki, a wszelkie miejsca przez niego odwiedzone przypominają o Jego obecności (Nasza Arka, 2006, nr 10).

Ryc. 50. Pogrzeb Jana Pawła II na placu św. Piotra

Rycina 50 przedstawia tłumy pielgrzymów przybyłych na ostatnią drogę Ojca Świętego. W momencie pogrzebu papieża od razu wielu pątników przybyło z transparentami „Santo subito” (Święty natychmiast). W okresie właściwie miesiąca, od śmierci papieża Jego następnik Benedykt XVI rozpoczął proces beatyfikacyjny. Według prawa kanonicznego taki proces można rozpocząć dopiero po 5 latach od śmierci, zrobiono zatem duży wyjątek. Trwa on w dalszym ciągu już 5 rok, przy czym po śmierci papieża ujawniło się masę ludzi mówiących o uzdrowieniu (Zuchniewicz, 2006).

Opóźnienia w procesie beatyfikacyjnym wynikają z mozolnego przebiegu wystawiania orzeczeń lekarskich, by móc mówić o cudzie doskonałym. Innym czynnikiem jest także zamieszanie wywołane w Watykanie przez nadużycia seksualne w środowisku kościelnym. Jesteśmy jednak pewni, że jest to tylko kwestia czasu, a spływające lawinowo informacje o cudownych uzdrowieniach są tylko dowodem na to. Papież swoją misją przyczynił się jak nikt inny dotąd do jednoczenia narodów, religii i wzrostu wizerunku głowy kościoła katolickiego. [to nieprawda – tak tylko głosi kościelna propaganda – co niedziela z ambon warunkująca wiernych; powtarza to również pisowska w mediach „publicznych” – tam wszędzie z tego złego człowieka, który pozwalał gwałcić dzieci robi się półboga]

Formalno-prawne uwarunkowania ochrony obszarów przyrodniczo cennych w Polsce końcem lat dziewięćdziesiątych XX wieku oraz po wstąpieniu do Unii Europejskiej

Oceń tę pracę

z pracy Turystyka jako jeden z zasadniczych sposobów zagospodarowania obszarów przyrodniczo cennych

W latach dziewięćdziesiątych minionego wieku w ustawodawstwie polskim pojawia się nowe pojęcie „rozwój zrównoważony”, które dzisiaj spotykamy we wszystkich uchwalanych aktach normatywnych w Polsce.

Pojęcie „rozwój zrównoważony”, trafiło do ustawodawstwa światowego i polskiego w wyniku ratyfikowanych przez Polskę podpisanych konwencji międzynarodowych.

3-14 czerwca 1992 roku w Rio de Janeiro miała miejsce bardzo ważna konferencja ONZ„Rozwój i Środowisko”, w której brali udział polityczni i naukowi reprezentanci 179 państw oraz licznych organizacji międzynarodowych z całego świata. Sesję końcową Konferencji (12-14 VI 92), tzw. „Szczyt Ziemi” uwiarygodnili swoim uczestnictwem głowy państw oraz szefowie rządów z 103 krajów. Tak liczna reprezentacja świata podpisała 5 dokumentów końcowych. Deklarację z Rio, czyli zobowiązanie państw do ochrony środowiska przyrodniczego; Agendę 21, czyli zbiór zaleceń i wytycznych dotyczących działań, które powinny być podejmowane na przełomie XX i XXI wieku w celu zapewnienia rozwoju gospodarczego świata na zasadach rozwoju trwałego i zrównoważonego;

Deklarację o ochronie lasów;
Konwencję klimatyczną;
Konwencję UNEP, czyli zobowiązanie państw do ochrony różnorodności biologicznej wraz z wytycznymi do jej realizacji.[1]

Wszystkie te dokumenty podkreślają, że ich celów nie da się osiągnąć bez przyjęcia trwałego i zrównoważonego rozwoju jako obowiązującego kierunku rozwoju gospodarczego świata. Tak, więc od 1992 roku jedynym akceptowalnym w cywilizowanym świecie wzorcem rozwoju gospodarczego jest trwały i zrównoważony rozwój, który ideologicznie ma zastąpić tzw. imperializm ekonomiczny.

Wykonując postanowienia ratyfikowanych międzynarodowych porozumień i konwencji Sejm RP w rezolucji z dnia 2 marca 1999 r. zobowiązał Rząd do opracowania i przedłożenia w terminie do 30 czerwca 1999 roku Strategii Zrównoważonego Rozwoju Polski, określającej kierunki rozwoju kraju w okresie do 2025 roku.

Rezolucja podkreśla, że „… pojęcie „zrównoważonego rozwoju” oznacza taki sposób rozwoju, w którym zaspokajanie bieżących potrzeb społecznych oraz potrzeb przyszłych pokoleń traktowane będzie równoprawnie…” oraz wyraża oczekiwanie Sejmu, że Strategia „…łączyć będzie, w sposób harmonijny, troskę o zachowanie dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego narodu z postępem cywilizacyjnym i ekonomicznym, będącym udziałem wszystkich grup społecznych”. [2]

Zasada „zrównoważonego rozwoju” znalazła swoje odzwierciedlenie w nowej, przyjętej w kwietniu 1997 roku przez Zgromadzenie Narodowe Konstytucji RP.

Artykuł 5 Konstytucji określa, że:

„Rzeczpospolita Polska strzeże niepodległości i nienaruszalności swego terytorium, zapewnia wolności i prawa człowieka i obywatela oraz bezpieczeństwo obywateli, strzeże dziedzictwa narodowego oraz zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju”.[3]

Z zasady konstytucyjnej wynika zatem, że wszelkie procesy i działania społeczno-gospodarcze prowadzone na terenie Polski, a w związku z tym również określające i stymulujące je strategie, programy i plany rozwoju gospodarczego, rozwoju społecznego, czy ochrony środowiska i jego zasobów powinny być ze sobą logicznie zintegrowane i wzajemnie powiązane celami, zadaniami oraz instrumentami wdrażania, lokując się w jednolitym, strategicznym nurcie rozwoju zrównoważonego.

Pojęcie zrównoważonego rozwoju zdefiniowano w ustawie o ochronie i kształtowaniu środowiska z dnia 31 stycznia 1980 roku. W artykule 3.3a stwierdza się, że: ”rozwój zrównoważony, to taki rozwój społeczno-gospodarczy, w którym w celu równoważenia szans dostępu do środowiska poszczególnych społeczeństw lub ich obywateli – zarówno współczesnego, jak i przyszłych pokoleń – następuje proces integrowania działań politycznych, gospodarczych i społecznych z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości podstawowych procesów przyrodniczych”.[4]

Zaś w zmianie do ustawy o ochronie i kształtowaniu środowiska z 29 sierpnia 1997 r. w art.1.1 zapisano: „”Rzeczpospolita Polska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju, oznaczającą dążenie do:

zachowania możliwości odtwarzania się zasobów naturalnych,
racjonalnego użytkowania zasobów nieodnawialnych i zastępowania ich substytutami,
ograniczania uciążliwości dla środowiska i nieprzekraczania granic wyznaczonych jego odpornością,
zachowania różnorodności biologicznej,
zapewnienia obywatelom bezpieczeństwa ekologicznego”.[5]

W opracowanej przez Rząd RP „Strategii Zrównoważonego Rozwoju Polski do roku 2025” zapisano, że „…wszelkie procesy i działania społeczno-gospodarcze prowadzone na terenie Polski, a w związku z tym również określające i stymulujące je strategie, programy i plany rozwoju gospodarczego, rozwoju społecznego, czy ochrony środowiska i jego zasobów powinny być ze sobą logicznie zintegrowane i wzajemnie powiązane celami, zadaniami oraz instrumentami wdrażania, lokując się w jednolitym, strategicznym nurcie rozwoju zrównoważonego. W konsekwencji logiczne jest przyjęcie założenia, że dokumenty tego typu nie tylko muszą być kompatybilne pomiędzy sobą, ale też wzajemnie się uzupełniać”.[6]

Przyjęcie we wszystkich wymienionych powyżej aktach normatywnych zasady zrównoważonego rozwoju, stało się istotnym elementem wszelkich dokumentów planistycznych opracowywanych od szczebla centralnego, aż do szczebla samorządu lokalnego i gminy.

Zasada powyższa znalazła również odbicie w ustawodawstwie, które Polska musiała przyjąć wstępując do Unii Europejskiej 1 maja 2004 roku.

Kierowanie się zasadą zrównoważonego rozwoju zostało również zawarte w znowelizowanej ustawie o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 r., która zawiera już postanowienia określone w ustawodawstwie Unii Europejskiej.

W Art.2 pkt 1 przedmiotowej ustawy czytamy: „Ochrona przyrody, w rozumieniu ustawy, polega na zachowaniu, zrównoważonym użytkowaniu oraz odnawianiu zasobów, tworów i składników przyrody” a w pkt 2 :” Krajową strategię ochrony i zrównoważonego użytkowania różnorodności biologicznej, wraz z programem działań, zatwierdza, w drodze uchwały Rada Ministrów.”[7]

Również w Art. 111 rozdziału 8 ( Wykonywanie ochrony przyrody) ustawa zawiera dyspozycje dla ministra w tym przedmiocie: „Minister właściwy do spraw środowiska sporządza projekt krajowej strategii ochrony i zrównoważonego użytkowania różnorodności biologicznej wraz z projektem programu działań.”[8]

O innych uwarunkowaniach prawnych, które zostały zawarte w ustawie będziemy mówić przy omawianiu obowiązujących form ochrony przyrody.

[1] Smoleński M.,(2003),Proekologiczne modele rozwoju gospodarczego,[w:] Samorządy i ich stowarzyszenia w ochronie parków narodowych, Wydawnictwo Stowarzyszenia Samorządów Polskich Współpracujących z Parkami Narodowymi, Mosina

[2] Monitor Polski 1999 nr 8,poz.96

[3] Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej, (1997),Dz.U. Nr 78 poz. 483

[4] Ustawa o ochronie i kształtowaniu środowiska z dnia 31 stycznia 1980 roku, (Dz.U. 94.49.196, z późn. zm

[5] Ustawa o zmianie ustawy o ochronie i kształtowaniu środowiska z 29 sierpnia 1997 r, Dz.U.nr 133,poz.885

[6] Strategia zrównoważonego rozwoju Polski do roku 2025, www.mos.gov.pl/1materialy_informacyjne/raport

[7] Ustawa z 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody, Dz. U. Nr 92 poz. 880

[8] Tamże, Art. 111

Strategia ochrony przyrody w Bieszczadzkim Parku Narodowym oraz zasady udostępniania obszarów chronionych dla potrzeb turystyki

Oceń tę pracę

Strategia ochrony przyrody oraz udostępniania terenów Bieszczadzkiego Parku Narodowego i jego otuliny dla potrzeb turystyki, edukacji oraz różnych form działalności gospodarczej wynika z uwarunkowań formalno-prawnych, jakie dyktuje ustawa o ochronie przyrody oraz zapisy innych aktów prawnych i porozumień, które obejmują swoją jurysdykcją teren BdPN.

W Art. 8. 1. ustawy o ochronie przyrody czytamy: „Park narodowy obejmuje obszar wyróżniający się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, społecznymi, kulturowymi i edukacyjnymi, o powierzchni nie mniejszej niż 1 000 ha, na którym ochronie podlega cała przyroda oraz walory krajobrazowe.

Park narodowy tworzy się w celu zachowania różnorodności biologicznej, zasobów, tworów i składników przyrody nieożywionej i walorów krajobrazowych, przywrócenia właściwego stanu zasobów i składników przyrody oraz odtworzenia zniekształconych siedlisk przyrodniczych, siedlisk roślin, siedlisk zwierząt lub siedlisk grzybów.”[1]

Nakazem ustawodawcy dyrektor parku narodowego mianowany na stanowisko przez właściwego terytorialnie wojewodę, zobowiązany jest do opracowania podstawowego dokumentu parku narodowego, jakim jest „Plan ochrony dla parku narodowego”.[2]

„Plan ochrony dla parku narodowego” sporządzany jest na okres 20 lat i zawiera on:

1) cele ochrony przyrody oraz wskazanie przyrodniczych i społecznych uwarunkowań ich realizacji;

2) identyfikację oraz określenie sposobów eliminacji lub ograniczania istniejących i potencjalnych zagrożeń wewnętrznych i zewnętrznych oraz ich skutków;

3) wskazanie obszarów ochrony ścisłej, czynnej i krajobrazowej;

4) określenie działań ochronnych na obszarach ochrony ścisłej, czynnej i krajobrazowej, z podaniem rodzaju, zakresu i lokalizacji tych działań;

5) wskazanie obszarów i miejsc udostępnianych dla celów naukowych, edukacyjnych, turystycznych, rekreacyjnych, sportowych, amatorskiego połowu ryb i rybactwa oraz określenie sposobów ich udostępniania;

6) wskazanie miejsc, w których może być prowadzona działalność wytwórcza, handlowa i rolnicza;

7) ustalenia do studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin, miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, planów zagospodarowania przestrzennego województw oraz planów zagospodarowania przestrzennego morskich wód wewnętrznych, morza terytorialnego i wyłącznej strefy ekonomicznej dotyczące eliminacji lub ograniczenia zagrożeń zewnętrznych.

Zgodnie z dyspozycja zawartą w 9Art. 20. 1. Plan ochrony dla parku narodowego, rezerwatu przyrody oraz parku krajobrazowego winien uwzględniać:

1) charakterystyki i oceny stanu przyrody;

2) identyfikacji i oceny istniejących oraz potencjalnych zagrożeń wewnętrznych i zewnętrznych;

3) charakterystyki i oceny uwarunkowań społecznych i gospodarczych;

4) analizy skuteczności dotychczasowych sposobów ochrony;

5) charakterystyki i oceny stanu zagospodarowania przestrzennego.[3]

Plan ochrony dla Bieszczadzkiego Parku Narodowego (BdPN) został opracowany w latach 1992-1997. Pomimo licznych zmian w ustawodawstwie, jakie zaszły od tamtej pory strategia ochrony zasobów przyrodniczych i kulturowych zawarta w tym dokumencie jest nadal realizowana.[4]

Plan ochrony BdPN poza częścią wstępną i opisem środowiska parku, zawiera:

zadania dla Służby Parku Narodowego,
opis i sposób ochrony zasobów abiotycznych i gleb,
opis i sposób ochrony fitocenoz leśnych,
opis i sposób ochrony fitocenoz połoninowych,
opis i sposób ochrony fitocenoz nieleśnych „krainy dolin”,
opis i sposób ochrony walorów florystycznych,
opis i sposób ochrony fauny bezkręgowej,
opis i sposób ochrony fauny kręgowców,
opis i sposób ochrony walorów krajobrazowo-kulturowych,
opis badań i wymiany informacji,
zasady edukacji ekologicznej prowadzonej w BdPN,
zasady udostępniania BdPN do zwiedzania
opis obiektów turystycznych i infrastruktury komunalnej na terenie BdPN,
wytyczne dla otuliny parku w zakresie turystyki, leśnictwa i rolnictwa.[5]

Problematyka ochrony fauny, flory oraz walorów krajobrazowo-kulturowych zostanie szerzej opisana w rozdziale poświęconemu opisowi Bieszczadzkiego Parku Narodowego.

Na terenie BdPN ochroną ścisłą objęto lasy o charakterze naturalnym oraz część połonin, gdzie obserwowane są procesy wtórnej sukcesji roślin po okresie pasterskiego użytkowania tych obszarów.

Ochroną czynną objęto kompleksy leśne wymagające przebudowy składu gatunkowego oraz doliny z miejscami po wysiedlonych i zniszczonych wsiach. Ochronie czynnej podlega też część połonin oraz łąk, które są koszone i wypasane. Ta forma ochrony obejmuje także przesuszone w wyniku prowadzonej dawniej melioracji torfowiska wysokie i niskie. Ochroną krajobrazową objęto małe działki zlokalizowane na terenie BdPN, celem zachowania charakterystycznego dla tych terenów krajobrazu.[6]

Plan ochrony określa i opisuje chronione podmioty, wskazując cele ochrony, zagrożenia oraz określa procedury i zabiegi ochronne.

Działania Służb Parkowych ukierunkowane są także na monitoring skuteczności stosowanych procedur i zabiegów ochronnych. Stosuje się w tym przypadku monitoring zniszczeń środowiska przyrodniczego wzdłuż pieszych szlaków turystycznych, monitoring meteorologiczny, hydrologiczny i hydrochemiczny.

Najwięcej zniszczeń spowodowanych jest dużą intensywnością ruchu turystycznego na głównych szlakach w rejonie Tarnicy, Połoniny Wetlińskiej oraz w szczytowych partiach Połoniny Caryńskiej.

Tab. 1. Wielkość obszarów całkowitego wydeptania w wybranych miejscach

Miejsce	Wydeptane całkowicie ( m²)
Kopuła szczytowa Tarnicy	350
Przełęcz pod Tarnicą	260
Kopuła szczytowa Halicza	200
Kopuła szczytowa Smereka	200
Przełęcz Orłowicza	90
Rejon schroniska na Połoninie Wetlińskiej	270
Połonina Caryńska – szczyt 1230 m n.p.m.	70

Źródło: Roczniki Bieszczadzkie, 1999, nr 8, s.350

W wyniku prowadzonych badań na przestrzeni lat 1995-2001 przez pracowników naukowych BdPN, stwierdzono zwiększanie się przekształceń środowiska przyrodniczego w obrębie szlaków turystycznych.

Według danych BdPN na 140 km oznakowanych szlaków turystycznych, 140 szlaków konnych oraz 50 km tras rowerowych (wraz z otuliną), jedynie 15% przebiega po drogach utwardzonych. Najcenniejsze fragmenty chronione, jakimi są połoniny są jednocześnie najmniej odporne na niszczycielski wpływ ruchu turystycznego. Właśnie z tego względu te fragmenty parku objęto ochroną ścisłą.[7]

Z badań wynika, że rocznie przez szlaki turystyczne Parku przewija się rocznie około 250-300 tyś. osób. Ponadto prawie połowa z ilości wymienionych turystów przechodzi przez punkty kontrolne na Przełęczy Wyżniej (wejście na Połoninę Wetlińską) i w Wołosatem ( wejście na Tarnicę). Taka koncentracja ruchu turystycznego powoduje wiele niekorzystnych skutków. Niszczone są murawy alpejskie, borówczyska bażynowe oraz wychodnie skalne.[8]

Powodem degradacji otoczenia przyrodniczego w bezpośredniej bliskości szlaków turystycznych jest niska kultura turystyczna i ekologiczna części turystów, co przejawia się schodzeniem z wyznaczonych szlaków, wspinaniem się na wychodnie skalne itp.[9]

Prowadzone przez BdPN prace zabezpieczające ( stawianie barierek ochronnych, siatek, poręczy, sadzenie traw alpejskich itp.) spowodowały, że na części powierzchni pokrywa glebowa i roślinność zaczęła się regenerować.[10]

W ramach działań ochronnych przewidziano nawet limitowanie ilości odwiedzających turystów na niektórych odcinkach szlaków. W ostatnich latach w ramach działań ochronnych dokonywano w Parku korekt przebiegu tras turystycznych. Dla przykładu: zamknięto dla ruchu tzw. północne „żebro” Smereka, zmodyfikowano przebieg trasy na odcinku Mała Rawka – Wielka Rawka, zejście z Połoniny Caryńskiej w kierunku Wyżniańskiego Wierchu.[11]

Dynamikę zniszczeń roślinności przez turystów obrazują najlepiej poniższe rysunki powstałe na podstawie monitoringu i badań R.Prędkiego w latach 1997-1999

Rys. 1. Zmiany powierzchni stref wydeptania całkowitego i częściowego na Przełęczy Orłowicza i w szczytowej strefie Połoniny Caryńskiej w latach 1997-1999

Źródło: Prędki R., Badania ankietowe zwiedzających Bieszczadzki Park Narodowy, [w:] Roczniki Bieszczadzkie, 1999, nr 8, s.349

Problem na terenach chronionych BdPN stanowi również samowola budowlana. Przykładem tego może być wmurowanie na szczycie Halicza ( bez zgody dyrekcji BdPN) krzyża. Komentując ten fakt dyrektor Parku Jan Komornicki stwierdził: „ Nie mogę się jednak pogodzić z faktem, że w ścisłym rezerwacie nagle powstaje kolejny krzyż i nikt nie pyta mnie o zdanie. Przepisy mówią, ze każda planowana budowla w parkach narodowych, w tym sakralna, powinna uzyskać akceptację nie tylko miejscowego dyrektora, lecz także ministra ochrony środowiska….”[12]

W strategii ochronnej dużo uwagi poświęca się ochronie walorów kulturowych i krajobrazowych. Chronione są ślady dawnych zabudowań (wsi, cerkwisk i cmentarzy), odtwarza się stare wiejskie sady, konserwuje pozostałości dawnej infrastruktury miejscowości. W miejscach dawnych cmentarzy i cerkwi pracownicy Służb Parkowych ustawiają tablice informacyjne, mające informować turystów o historii tych budynków i budowli.

Od samego początku powstania Bieszczadzkiego Parku Narodowego w jego strategii znalazły się działania na rzecz likwidacji szkód, jakie powstały na terenie Parku i w jego otulinie w okresie, kiedy prowadzono tam intensywna gospodarkę rolno-hodowlaną przez ówcześnie działające PGR. Przejęte ruiny fermy owczarskiej w Wetlinie adaptowano przez Park na potrzeby kempingu i bazy turystycznej. Podobne działania Park prowadzi na terenach Tarnawy Niżnej w obiektach i na terenach po byłej firmie Iglopol.[13]

Fot. 1. Rok 1970. Ferma owczarska u podnóża Połoniny Wetlińskiej.

Źródło: Budziński T.,Bieszczady, Wydawnictwo „Sport i Turystyka Warszawa 1985, s.98

Nową strategię działań BdPN w odniesieniu do środowisk samorządowych, organizacji pozarządowych, jednostek organizacyjnych Lasów Państwowych oraz do ruchu turystycznego na terenach Bieszczadzkiego Parku Narodowego i w jego otulinie wyznacza przyjęta w ramach uczestnictwa w działaniach fundacji PAN Parks „Strategia zrównoważonej turystyki”.

PAN (ang. Protected Area Network – Sieć Obszarów Chronionych) Parks jest Fundacją, która została zarejestrowana w Holandii (1997r.) i stanowi wspólną inicjatywę Światowego Funduszu na Rzecz Przyrody (WWF) oraz holenderskiej firmy turystycznej „Molecaten”. Siedziba Fundacji mieści się w Györ na Węgrzech.

Wszystkie obszary chronione, które posiadają Certyfikat PAN Parks muszą spełniać jednakowe kryteria. Dzięki temu, turysta odwiedzający którykolwiek z obszarów sieci PAN Parks znajdzie podobnie dziką i dobrze zachowaną przyrodę oraz skorzysta z różnorakich usług świadczonych na wysokim poziomie.[14]

W roku 2002 BdPN zgłosił swój akces przystąpienia do sieci, a po spełnieniu określonych statutem kryteriów, 17 września 2003 r. uzyskał ( jako pierwszy obszar chroniony w Polsce i Europie Środkowo-Wschodniej certyfikat PAN Parks.[15]

Zgodnie z opracowanym systemem „Zasad i Kryteriów” sieci PAN Parks, Bieszczadzki Park Narodowy otrzymał certyfikat w uznaniu za unikalne wartości przyrodnicze oraz właściwe zarządzanie ochroną przyrody, spełniając w ten sposób pierwsze trzy zasady obowiązujące dla członków sieci:

Zasada I – „Unikalne dziedzictwo przyrodnicze”,
Zasada II – „Zarządzanie ochroną przyrody”,
Zasada III – „Zarządzanie ruchem zwiedzających”.

BdPN w 2003 r. przystąpił do opracowania Strategii Zrównoważonej Turystyki, by spełnić dwie kolejne określone jako:

Zasada IV – „Strategia Rozwoju Zrównoważonej Turystyki”
Zasadzie V – „Partnerstwo”.

Strategia Rozwoju Zrównoważonej Turystyki nie ma na celu ograniczenia ruchu turystycznego. Jej zasadniczym celem jest takie udostępnianie Parku odwiedzającym go turystom, by chroniona przyroda w jak najmniejszym stopniu odczuwała ich obecność.[16]

W opracowywanej koncepcji zrównoważonej turystyki przewiduje się, że turysta na obszarach podlegających ścisłej ochronie przebywał będzie jedynie kilka dni a zdecydowanie większą część pobytu w Bieszczadach spędzi w otulinie Parku.

Właśnie w oparciu o tereny gmin bieszczadzkich leżących w otulinie BdPN zostanie stworzona infrastruktura turystyczna. Zdaniem pełnomocnika z ramienia BdPN do spraw kontaktów z PAN Parks- Grzegorza Sitki: „…władze PAN Parks przedstawiają swoją organizację, jako konkretne narzędzie do poprawiania warunków ochrony najcenniejszych zasobów Europy. Idea jest prosta: chcemy pożenić zadania ochronne z potrzebami turystyki. Chodzi o nadanie przyrodzie wymiaru ekonomicznego i gromadzenie środków na jej ochronę właśnie poprzez kontrolowany rozwój turystyki…”.[17]

Przyjęta „Strategia Zrównoważonej Turystyki” dotyczy także działań zmierzających do poprawy sytuacji w regionie przy wykorzystaniu istniejących zasobów społeczno-ekonomicznych, jakimi dysponują gminy leżące na terenie BdPN i w jego otulinie. Są to działania mające: zapewnić wzrost zatrudnienia w turystyce, ochronę tradycyjnych zajęć ludności, poprawę i modernizację infrastruktury komunikacyjnej a także tworzenie nowych przejść granicznych z Ukrainą.[18]

Omówione powyżej zasady nowej strategii rozwoju turystyki na terenie BdPN znajdą swoje odzwierciedlenie w „Planie ochrony Bieszczadzkiego Parku Narodowego”.

Plan ten również będzie modyfikowany z myślą o nowej strategii ochrony przyrody, z zadaniem dostosowania go do wymogów koncepcji „Zielone Karpaty” i „ Natura 2000.[19]

Wydaje się, że najtrafniej aktualną rolę Parku w jego otoczeniu ujął jego ówczesny dyrektor Wojomir Wojciechowski, który w 2003 roku na uroczystościach z okazji trzydziestolecia istnienia BdPN powiedział:

„Park ma specjalne znaczenie wyeksponowane we wszystkich strategiach poczynając od gminnych, powiatowych, wojewódzkich, regionalnych a kończąc na międzynarodowych, wyeksponowanych w programie funkcjonowania Międzynarodowego Rezerwatu Biosfery „Karpaty Wschodnie”.[20]

Art. 12. 1. Obszar parku narodowego jest udostępniany w celach naukowych, edukacyjnych, kulturowych, turystycznych, rekreacyjnych i sportowych w sposób, który nie wpłynie negatywnie na przyrodę w parku narodowym.

Organy ochrony przyrody

Art. 95. Organami opiniodawczo-doradczymi w zakresie ochrony przyrody są:

1) Państwowa Rada Ochrony Przyrody, działająca przy ministrze właściwym do spraw środowiska;

2) wojewódzka rada ochrony przyrody, działająca przy wojewodzie;

3) rada naukowa parku narodowego, działająca przy dyrektorze parku narodowego;

4) rada parku krajobrazowego lub rada zespołu parków krajobrazowych, działająca przy dyrektorze parku krajobrazowego lub dyrektorze zespołu parków krajobrazowych.

[1] Ustawa z 16 kwietnia 2004…..,Art. 8.1

[2] Tamże, Art. 20.1

[3] Ustawa z 16 kwietnia 2004…..,Art. 20.1

[4] Opracowanie zbiorowe (2005), Popularny plan ochrony Bieszczadzkiego Parku Narodowego, wyd.BdPN Ustrzyki Dolne

[5] Opracowanie zbiorowe (2005), Popularny plan…..,wyd.cyt. s.1

[6] Tamże, s.4

[7] Opracowanie zbiorowe (2005),Popularny Plan Ochrony Bieszczadzkiego Parku Narodowego, Wydawnictwo BdPN Usrzyki Dolne, s.39

[8] Tamże,s.39

[9] Winnicki T.Zemanek B. (2003), Przyroda Bieszczadzkiego Parku Narodowego, Wydawnictwo BdPN Ustrzyki Dolne, s.137

[10] Opracowanie zbiorowe (2005),Popularny Plan Ochrony….wyd.cyt., s.39

[11] Prędki R., Badania ankietowe zwiedzających Bieszczadzki Park Narodowi,[w:] Roczniki Bieszczadzkie, 1999, nr 8, s.351

[12] Bieszczady net pl – Bieszczadzki Serwis Internetowy, Krzyż, który dzieli, www.bieszczady.net.pl

[13] XXX lat Bieszczadzkiego Parku Narodowego,[w:] Parki Narodowe, nr 1/2004, s.8

[14] PAN Parks Magazyn wiosna 2005, s.3

[15] XXX lat Bieszczadzkiego Parku Narodowego,[w:] Parki….wyd.cyt.,s.8

[16] Tamże,s.11

[17] Sitko G. Bieszczadzka strategia.[w:] Parki Narodowe, nr 1/2004, s.12

[18] XXX lat Bieszczadzkiego Parku Narodowego,[w:] Parki….wyd.cyt.,s.8

[19] Tamże, s.8

[20] Tamże, s.8

Znaczenie rozwoju turystyki jako elementu strategii zagospodarowania obszarów przyrodniczo cennych

Oceń tę pracę

Najdawniejsze przejawy działania człowieka na rzecz ochrony przyrody wynikały z przesłanek gospodarczych. Już w X w. p.n.e na terenie ówczesnych Chin wprowadzono zakazy wycinania lasów.

W Polsce przejawy takiej działalności możemy odnaleźć w prawie wprowadzonym przez Władysława Jagiełłę w 1423 roku, które chroniło cis. W 1443 roku wprowadzono zakaz polowań na dzikie konie, łosie, bobry i tury.[1]

Początki ruchu ochrony przyrody datujemy na przełom XVIII i XIX wieku, kiedy to A.Humboldt wprowadził pojęcie „pomnika przyrody”.[2]

Pierwszym parkiem narodowym na świecie był Yellowstone National Park powołany do działania uchwałą kongresu Stanów Zjednoczonych Ameryki w 1887 roku.[3]

W Polsce pierwszym dokumentem normatywnym obejmującym ochroną zabytki sztuki i kultury oraz jaskinie, ogrody i stare drzewa, był dekret Rady Regencyjnej z 31 października 1918 r.

Całość spraw związanych z problematyką ochrony przyrody w Polsce była ustawa z 10 marca 1934 r. Nie wprowadzono w jej treść klasyfikacji chronionych przedmiotów. Zakres jej wynikał z wyszczególnienia tworów przyrody, których ochrona może być umotywowana ważnym interesem publicznym. Ustawa ta przewidywała możliwość tworzenia parków narodowych.[4]

Pierwszy polski park narodowy ( Białowieski PN) zostaje powołany do życia dopiero w 1947 r.

Po II wojnie światowej Sejm Ustawodawczy w kwietniu 1949 r. uchwalił ustawę o ochronie przyrody. W ustawie zawarto definicję ochrony przyrody oraz wprowadzono klasyfikację chronionych przedmiotów i dóbr. W ujęciu tego aktu normatywnego stwierdzono, że „…ochrona przyrody oznacza zachowanie, restytuowanie i właściwe użytkowanie: zasobów przyrody, tworów przyrody żywej i nieożywionej, tak poszczególnych okazów i ich skupień, jak i zbiorowisk na określonych obszarach oraz gatunków roślin i zwierząt, których ochrona leży w interesie publicznym ze względów naukowych, estetycznych, historyczno-pamiątkowych, zdrowotnych i społecznych oraz ze względu na swoiste cechy krajobrazu”.[5]

Ustawa ta dawała dyspozycje do powołania Naczelnego Konserwatora Przyrody oraz Państwową Radę Ochrony Przyrody, a ministra leśnictwa czyniła odpowiedzialnym za całość problematyki ochrony przyrody.

W 1957 roku na mocy rozporządzenia ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego zostaje powołana Straż Ochrony Przyrody.[6]

W 1976 r. zapis o ochronie przyrody znalazł się w uchwalonej przez Sejm Konstytucji PRL, gdzie w art.8 uznano środowisko przyrodnicze za dobro ogólnonarodowe.

W art. 60 wspomnianej Konstytucji podkreślono, że wszyscy obywatele mają prawo do korzystania z wartości środowiska przyrodniczego, a jednocześnie obowiązani są do jego ochrony.[7]

Problematyka ochrony środowiska została uregulowana kolejną ustawą w 1980 roku. W styczniu 1980 r. Sejm przyjął ustawę o ochronie i kształtowaniu środowiska.

Ustawa określała zasady ochrony i racjonalnego kształtowania środowiska, które miały na celu zapewnienie współczesnym i przyszłym pokoleniom korzystnych warunków życia oraz realizacji prawa do korzystania z zasobów środowiska i zachowaniu jego wartości. Wprowadzono także zasadę konieczności wiązania zagadnień ochrony środowiska z planowaniem przestrzennym.[8]

W ustawie tej znalazły się zapisy zabraniające budowę lub rozbudowę obiektów, które wpływają szkodliwie na środowisko na obszarach wymagających szczególnej ochrony, jak: parki narodowe, rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe, obszary chronionego krajobrazu, uzdrowiska i miejscowości wypoczynkowe.[9]

W październiku 1991 r. Sejm RP przyjął nową ustawę o ochronie przyrody, która jako formy ochrony przyrody wymienia:

tworzenie parków narodowych,
uznawanie określonych obszarów za rezerwaty przyrody,
tworzenie parków krajobrazowych,
wyznaczanie obszarów chronionego krajobrazu,
wprowadzenie ochrony gatunkowej roślin i zwierząt,
wprowadzenie ochrony w drodze uznania za:
- pomniki przyrody,
- stanowiska dokumentacyjne,
- użytki ekologiczne,
- zespoły przyrodniczo-krajoznawcze.

W artykule 13a ustawa wprowadziła jako dokument obligatoryjny plan ochrony, który musiał być sporządzany dla wszystkich form ochrony wymienionych powyżej na okres 20 lat.[10]

Zgodnie z zapisami ustawy, park narodowy mógł być udostępniany społeczeństwu na warunkach określonych w planie ochrony, w którym określano czas dostępności oraz miejsca na jego terenie, w których możliwe jest przebywanie ludzi.[11]

Organami administracji w zakresie ochrony przyrody w myśl postanowień ustawodawcy byli: minister właściwy w zakresie ochrony środowiska, a na terenie województwa wojewoda. Wojewoda wykonywał zadania ochrony przyrody przy pomocy Głównego Konserwatora Przyrody, a wojewoda przy pomocy wojewódzkiego konserwatora przyrody i dyrektora parku narodowego na terenie parku.[12]

Ustawa określała, że organem opinio-doradczym w zakresie ochrony przyrody na terenie parku narodowego jest rada parku narodowego, którą w drodze zarządzenia powoływał minister właściwy do spraw środowiska. W skład rady parku narodowego mieli wchodzić przedstawiciele nauki, praktyki, właściwego terytorialnie samorządu gminnego, organizacji społecznych i gospodarczych.[13]

W latach 1990 – 2004 funkcjonował powołany ustawą Krajowy Zarząd Parków Narodowych, który w imieniu ministra środowiska nadzorował działalność parków narodowych. Postanowieniem art.159 ustawy o ochronie przyrody z 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody KZPK został rozwiązany.[14]

[1] T.Szczęsny, Ochrona przyrody i krajobrazu, PWN Warszawa 1982, s.8

[2] Tamże, s.9

[3] Tamże, s. 126

[4] Ustawa z 10 marca 1934 r. O ochronie przyrody, Dz.U. nr 31,poz.274

[5] Ustawa z 7 kwietnia 1949 r. O ochronie przyrody, Dz.U. nr 25,poz.180

[6] Rozporządzenie ministra LiPD z 30.04.1957 r., Dz.U nr 41,poz 189

[7] T.Szczęsny, Ochrona przyrody…,wyd.cyt., s.169

[8] Ustawa z 31 stycznia 1980 r o ochronie i kształtowaniu środowiska, Dz.U. nr 3, poz.6

[9] Tamże.

[10] Ustawa z dnia 16 października 1991 r. o ochronie przyrody, Dz.U. z 2002r., nr 98, poz. 1079

[11] Tamże, art. 14, pkt 6

[12] Tamże, art 6,7,9.

[13] Tamże, art 16,pkt 4a.

[14] Ustawa z dnia 16 kwietnia o ochronie przyrody, Dz.U.Nr 92 poz. 880

Turystyka pielgrzymkowa – Kalwaria Zebrzydowska

Oceń tę pracę

[kontynuacja pracy magisterskiej sprzed miesiąca]

Kaplica Matki Bożej wyróżnia się wśród obiektów sanktuarium swoim przepięknym barokowym wnętrzem. Ołtarz jest stosunkowo młody, marmurowy z 1937r., do tego kaplicę wypełniają liczne wota od przybywających pielgrzymów. Nad wejściem do kaplicy widnieje napis: „Króluje, Uzdrawia i Pociesza”. Obraz przedstawia Madonnę z tulącym się do niej Dzieciątkiem, wykonany techniką olejną o wymiarach: 80 x 58,5 cm. Rycina 18 prezentuje kaplicę z obrazem Matki Bożej.

Od początku istnienia sanktuarium w Kalwarii Zebrzydowskiej opiekują się nim ojcowie Bernardyni. Zakon ten stanowi część rodziny franciszkańskiej założonej w 1209r. przez św. Franciszka z Asyżu, który pozostawił po sobie wzór świętości oparty na miłości, życiu w ubóstwie oraz służbie nędzarzom i cierpiącym. Bernardyni zawsze dbali o solidne przygotowanie młodych ludzi do stanu duchowego. We Lwowie do końca II Rzeczpospolitej istniało seminarium duchowne, które w 1939r. zostało przeniesione do Kalwarii

Zebrzydowskiej na skutek najazdu bolszewików. Po wojnie placówka stale się rozwijała mimo utrudnień ze strony władz komunistycznych. Szybko zaczęło brakować miejsca w seminarium, które doczekało się w 1993r. nowego budynku na potrzeby kształcenia. Klasztor i seminarium współpracują ze sobą, a klerycy są przewodnikami po dróżkach (Nasza Arka, 2002, nr 7).

Papież cudownymi słowami wyraził podziw dla opiekunów sanktuarium podczas swej wizyty 19 VIII 2002r.: „A w ciągu tych stuleci wiernie towarzyszą pątnikom duchowi opiekunowie kalwaryjskiego sanktuarium, ojcowie franciszkanie, zwani bernardynami. Dziś pragnę im wyrazić wdzięczność za to umiłowanie cierpiącego Chrystusa i Jego współcierpiącej Matki, które z gorliwością i oddaniem przelewają tutaj w serca pielgrzymów. Drodzy ojcowie i bracia bernardyni, niech dobry Bóg błogosławi wam w tej posłudze teraz i w przyszłości!”(Jusiak, 2006).

Kalwaria jest podzielona na Dróżki Męki Pańskiej, które przypominają wydarzenia poprzedzające śmierć Zbawiciela na krzyżu, a także Dróżki Matki Bożej. Dróżki Pana Jezusa stanowią 28 stacji w 24 obiektach. Drogę rozpoczyna kaplica św. Rafała Archanioła, patrona podróżujących, a kończy kaplica Grobu Pana Jezusa. Wzniesiona została na wzór tej przywiezionej z Jerozolimy i pochodzi z 1609 roku. Na trasie kalwaryjskiej mijamy także urokliwą kaplicę Ratusz Piłata i Gradusy-Święte Schody. Jest to jedna z najstarszych budowli kalwaryjskich, a schody wykonane zostały na wzór tych, po których stąpał Pan Jezus. Pielgrzymi w Kalwarii pokonują je na kolanach. Poniższa rycina 19 prezentuje imponującą kaplicę ze schodami.

Ryc. 19. Kaplica Ratusz Piłata i Gradusy-Święte Schody

Dróżki Matki Bożej podzielone są na trzy części zwane koronkami. Stanowią one: część Boleści, część Zaśnięcia (Pogrzebu) i część Wniebowzięcia. Na pierwszą część składa się 9 kaplic i kościółków. Unikalną formę posiada Kaplica Serca Maryi (dawniej Kaplica Płaczu), ma ona bryłę w kształcie serca zaprojektowaną przez Mikołaja Zebrzydowskiego. Druga część to 7 obiektów sakralnych, natomiast trzecią tworzy 5 kaplic i wieńczy je Plac Rajski. Trzeba jednak pamiętać, że w niektórych fragmentach dróżki się pokrywają, a łączna ich długość to ok. 6km. Kalwaria jest licznie odwiedzana szczególnie w święta maryjne: Matki Bożej Anielskiej (2 sierpnia), Narodzenia Matki Bożej (8 września), główna uroczystość Wniebowzięcia odbywa się w niedzielę po 15 sierpnia, a odpust rozpoczyna się we wtorek przed tą niedzielą. Charakterystyczne miejsce zajmuje odprawiane misterium Męki Pańskiej w czasie Wielkiego Tygodnia. Przyciąga ono rzesze pielgrzymów i jest czymś wyjątkowym na tle wszystkich miejsc pielgrzymkowych w Polsce (Mitkowska, 2003).

Z sanktuarium i kultem Matki Bożej Kalwaryjskiej związany był szczególnie Karol Wojtyła. Najpierw przybywał tu jako młody chłopak, wielokrotnie jako biskup i kardynał, a później wreszcie jako papież Jan Paweł II w czerwcu 1979 r. i sierpniu 2002roku. Rok po śmierci papieża-polaka przybył do kalwarii jego następca Benedykt XVI. Kalwaria Zebrzydowska stanowiąc niepowtarzalny zespół architektoniczno-krajobrazowy i pielgrzymkowy została wpisana na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. Jest to jedyna na świecie kalwaria wpisana na tę listę, wyróżniona wśród tysiąca sanktuariów europejskich. Bazylika, klasztor i dróżki są unikatem ze względu na swą wartość kulturową, przyrodniczą i religijną. Wpisu na liście dokonano 1 XII 1999r. pod nazwą: „Krajobrazowy zespół Manierystycznego Parku w Kalwarii Zebrzydowskiej”. Sanktuarium otrzymało certyfikat podczas specjalnej uroczystości dnia 9 maja 2000 roku. Położenie miejscowości sprzyja znacznie ruchowi turystycznemu do tego miejsca. Warto wspomnieć także, że w pobliskich odległościach znajduje się aż 8 obiektów łącznie z Kalwarią położonych w woj. Małopolskim, będących na Liście Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego UNESCO (Mazur, 2009).

Wybierając się, zatem do pobliskiego Krakowa czy kopalni soli w Wieliczce nie sposób pominąć Kalwarii Zebrzydowskiej. Niewielka odległość od Wadowic czyni tę miejscowość niezwykle atrakcyjną zwłaszcza pod względem pielgrzymkowym, gdyż łączy je szlak papieski. Rzesze pątników czekają w długich kolejkach, aby odwiedzić dom papieża, miejsce narodzin ukochanego przez naród Polski – Ojca Świętego. Nagromadzenie miejsc pielgrzymkowych w tym regionie sprzyja tu rozwojowi turystyki religijnej, a zaplecze turystyczne pod tym względem jest zadowalające. Przy sanktuarium znajduje się Dom Pielgrzyma oferujący pokoje o różnym standardzie od apartamentów do pokoi wieloosobowych dla 390 osób. Na miejscu działa także kiosk z pamiątkami i księgarnia oferujące szeroką gamę pozycji dotyczących kalwarii. Restauracja posiada 150 miejsc siedzących i oferuje bogate menu z rabatami dla większych grup. W samej miejscowości znajduje się kilkanaście obiektów noclegowych, od hoteli trzygwiazdkowych po pokoje gościnne w prywatnych kwaterach. Sam fakt istnienia takiej bazy noclegowej jest znacznym ułatwieniem dla przybywających podróżnych. Zaplecze bazy gastronomicznej mieści się głównie wraz z obiektami noclegowymi. Inne obiekty towarzyszące sprzyjające dalszemu rozwojowi turystyki stanowią obiekty kulturowe i wszelkie walory przyrodnicze pobliskiej okolicy. Krajobraz gminy charakteryzuje się częścią silnie sfałdowanych Beskidów i łagodnych dolin, jest to teren o dużej powierzchni leśnej gdzie brak jest dużych zakładów przemysłowych i zanieczyszczonego powietrza. Miejscowość boryka się jednak z kiepską infrastrukturą kanalizacyjną, drogową i rekreacyjną. Przez Kalwarię przebiega droga krajowa 52 łącząca Cieszyn, Bielsko lecąca dalej do Krakowa, oprócz tego jest połączenie kolejowe Kraków-Zakopane, Bielsko-Biała- Kraków. Sieć dróg jest gęsta, lecz kiepskiej jakości bez obwodnicy, a atutem jest bliskość lotniska Balice (Bilska-Wodecka, 2004).

Tabela 1. Analiza SWOT dla gminy Kalwaria Zebrzydowska(źródło: plan rozwoju lokalnego gminy

Kalwaria Zebrzydowska 2004-2013)

Mocne strony	Słabe strony
1. Położenie geograficzne 2.Kościół MB Anielskiej wraz z sanktuarium wpisany na listę UNESCO 3. Turystyka religijna w tym regionie 4. Rzemiosło kalwaryjskie 5. Rozwinięte szkolnictwo w zakresie szkół średnich	1. Słaba infrastruktura drogowa 2. Brak obwodnicy 3. Brak kanalizacji w niektórych miejscowościach gminy 4. Słaba infrastruktura turystyczna 5. Brak obiektów sportowo-rekreacyjnych 6. Brak wysypiska śmieci i segregacji odpadów
Szanse	Zagrożenia
1. Pozyskiwanie funduszy zewnętrznych 2. Pozyskiwanie nowych rynków zbytu 3. Adaptacja terenów nieużytków i odłogów pod teren turystyczny	1. Zwiększające się bezrobocie i patologia społeczna 2. Niestabilne przepisy podatkowe 3. Słaba sytuacja rzemiosła

Za pomocą Analizy SWOT w tabeli 1 przedstawiono aktualną sytuację gminy Kalwaria jak i plany realizowane w najbliższych latach.

Kalwaria Zebrzydowska jest przykładem idealnie utrzymanego obiektu sakralnego, w dużej mierze dzięki certyfikatowi UNESCO. Zyskała także na swym znaczeniu gdyż była ukochanym miejscem Ojca Świętego o którym często wspominał z utęsknieniem. Jak wskazuje powyższa analiza miasteczko oprócz sanktuarium i ciekawego terenu przyrodniczego nie posiada znacznych walorów sportowych i rekreacyjnych. Stanowi to minus, gdyż często wybierające się w podróż rodziny z dziećmi z chęcią oferują także inny rodzaj turystyki niż religijna. Istotne znaczenie ma to oczywiście dla samych mieszkańców by podnieść ich standard życia. Pielgrzymi oczekujący także coraz lepszej bazy nie chcą już tylko mieszkać w domu pielgrzyma ale szukają także prócz uzdrowienia duszy także i relaksu dla ciała. Komfort i jakość świadczonych usług wysuwają się zatem na pierwszy plan, we wszystkich miejscach, które nastawione są na odbiór potencjalnych turystów. Uchwalony plan rozwoju lokalnego przyczyni się na pewno do poprawy warunków na tym terenie. Infrastruktura drogowa i rekreacyjna na pewno zyska na jakości, co przyczyni się do większego zadowolenia pątników.