praca magisterska z 2010 roku
Pierwsze podróże podejmowane do miejsc świętych sięgają czasów prehistorycznych. Wyprawy o charakterze religijnym zachowały się w Starym Testamencie, hinduskich Wedach, czy Dziejach Herodota. Źródła te podają, że już w starożytnym Egipcie uroczystości religijne cieszyły się olbrzymią popularnością. Podróże podejmowane typowo turystycznie, w celu zaspokojenia ciekawości czy przyjemności datowane są dopiero na ok. 1500 r. p.n.e. Motywy religijne i poznawcze występowały także w imprezach kulturalnych i sportowych w starożytnej Grecji i Rzymie. Były to także formy kultu Bogów, jak np. igrzyska w Olimpii, Delfach, Koryncie, skupiające masę ludności. W czasach rzymskich wyprawy turystyczne zaczęły przeżywać prawdziwy rozkwit. Podróże obejmowały wtedy głównie zabytki architektury i sztuki, ciekawe miejsca przyrodnicze, miejsca walk, groby. Prawdziwa ekspansja turystyczna dotyczyła wspaniałych obiektów uznawanych za „siedem cudów” świata starożytnego.
Pielgrzymki do Ziemi Świętej odnotowały znaczny rozwój w okresie panowania Konstantyna . W 313 r. otworzył on drogę do pielgrzymowania przyznając chrześcijanom wolność kultu. Zapoczątkował się wtedy kult Chrystusa, odwiedzano miejsca związane z Jego
życiem, męką i zmartwychwstaniem (Jackowski, 2003).
„Etymologia pojęcia pielgrzymki sięga głębokiej starożytności. Grecki termin per-epi- demos (dosłownie cudzoziemiec, nie rezydent) stosowano do określenia pielgrzyma lub przygodnego podróżnego. Pierwotne słowo łacińskie peregrinus oznaczało osobę podróżującą przez obce kraje bądź nie mającą prawa obywatelstwa. Powstało ze złożenia dwóch wyrazów per-agros, oznaczającego tego, który idzie przez pole, poza miejscem swego zamieszkania, daleko od domu. Określenie peregrinatio oznacza pobyt poza krajem, wędrówkę, podróżowanie, zwiedzanie obcych krajów” (Jackowski, 2003, s.119).
„Pielgrzymka to odwiedzanie świętych miejsc w celu odbycia pokuty, złożenia Bogu podziękowania oraz przedłożenia prośby o potrzebne łaski. Wewnętrznym motywem pielgrzymki jest wiara w skuteczność modlitwy zanoszonej w sanktuariach” (Tworuschka, 2009, s. 31).
Uczestnika podróży pielgrzymkowych zwano homo viator. Słowo via z łacińskiego oznaczało drogę, ścieżkę, ulicę, gościniec, a czasem również i podróż. Natomiast zwrot viator, będący pochodnym od słowa poprzedniego wskazywał już na osobę podróżującą, wędrowca, posłańca, pielgrzyma.
Na migracje pielgrzymkowe składają się trzy komponenty: człowiek, przestrzeń i sacrum. Mieszczą się one w przestrzeni pielgrzymkowej, która jest jednorodna, z miejscem wyjścia i punktem docelowym pielgrzymki.
Migracje do miejsc kultu podejmowane są z różnych pobudek. Wyróżniono trzy główne motywy podróży religijnych ze względu na ich cel i sposób odbywania. Pierwszy wyłoniony motyw to podróże wyłącznie z pobudek religijnych, drugi – to motyw religijno- poznawczy, natomiast trzeci stanowią podróże poznawcze, wypoczynkowe i inne (Jackowski, 2003).
Głównymi cechami ruchu pielgrzymkowego jest sezonowość, uzależniona od kalendarza świąt religijnych będąca okazją do zorganizowania masowych pielgrzymek, motywacja religijna uczestników, nastawienie podróży i programu na jeden cel (miejsca święte). Ważnym elementem jednoczącym podczas takiej podróży jest też wspólny udział w wydarzeniach kulminacyjnych jakich jak: uroczysta liturgia, grupowe nabożeństwa w miejscu docelowym czy wędrówka po świętych miejscach.
Pielgrzymka to zatem modlitwa, spełnienie określonych rytuałów oraz wiara w cudowną moc uzdrawiania w takich miejscach. Do turystyki pielgrzymkowej zalicza się również spotkania z autorytetami i osobistościami reprezentującymi Kościół. Przykładem ostatnich lat były wizyty Papieża, które gromadziły tłumy pielgrzymów. Dyrektorium o pobożności ludowej i liturgii podaje następujące określenie: „Pielgrzymka to powszechna forma religijności, jest typowym wyrazem religijności ludowej, ściśle związanej z sanktuarium, którego istnienie stanowi element konieczny. Pielgrzym potrzebuje sanktuarium a sanktuarium pielgrzyma” (Kongregacja ds. Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów, n. 261-263).
Kodeks prawa kanonicznego przez sanktuarium rozumie: „Sanktuarium to kościół lub inne miejsce święte, do którego za aprobatą ordynariusza miejsca pielgrzymują liczni wierni, z powodu szczególnej pobożności” (KPK, 1983).
Pielgrzymki stanowią istotną formę przestrzennych przemieszczeń ludności. Ksiądz Maciej Ostrowski ujął to w następujących słowach: „człowiek „modląc się stopami” przemierza obszar między domem a miejscem świętym. Jego modlitwa nie jest zamknięta w ograniczonych murami świątyni. Rozciąga się na obszarze liczonym nierzadko setkami kilometrów. Dwa punkty: miejsce stałego zamieszkania i sanktuarium zakreślają obszar, w którym rozgrywa się święta czynność. Nie tylko określają przestrzenne rany, ale w pewnym sensie porządkują wszystko to, co składa się na nią. W tym obszarze rozgrywa się cały dramat spotkania z Bogiem i duchowej przemiany pątnika. Jest to, zatem przestrzeń liczona zarówno fizyczną, jak i duchową miarą” (Ostrowski, 2005, s. 265).