Środowisko przyrodnicze i jego czystość odgrywają decydującą rolę w określaniu możliwości wypoczynku w danym regionie. W ostatnim okresie, kiedy ekolodzy coraz częściej zgłaszają obawy co do przetrwania czystych, a przez to pożądanych przez turystów obszarów, należy analizować stan środowiska i jego zanieczyszczenie. Od jego jakości bowiem zależy sukces gospodarki turystycznej, stanowiącej nierzadko jedyne źródło dochodów wielu słabo rozwiniętych obszarów na świecie.
Zasoby środowiska przyrodniczego stanowią często rdzeń produktu turystycznego, a także decydują o wartości i atrakcyjności wypoczynku lub podróży. Wciąż jednak niewielu przedstawicieli branży turystycznej uświadamia sobie bezpośrednią zależność między wyczerpywaniem się zasobów naturalnych regionu, a ubożeniem jego walorów turystycznych. Paradoks polega na tym, iż turystyka najbardziej zainteresowana czystym, niczym nieskażonym i nienaruszonym środowiskiem przyrodniczym, jednocześnie jest jedną z głównych działalności, która w skali masowej stanowi zagrożenie dla przyrody porównywalne z oddziaływaniem niektórych gałęzi przemysłu lub intensywnych upraw rolnych. Według D. Zaręby (2000) przemysł przyczynia się do degradacji środowiska naturalnego w 40 %, budownictwo w 20 %, komunikacja, podobnie jak rolnictwo, w 15 %, natomiast udział niekorzystnego wpływu gospodarki turystycznej wynosi 5 – 7 %. Relacje wzajemnego oddziaływania pomiędzy turystyką a środowiskiem przyrodniczym przedstawia ryc. 1.
Ryc.1. Relacje pomiędzy turystyką a środowiskiem przyrodniczym;
Źródło: Jędrzejczyk J.,1995, Ekologiczne uwarunkowania i funkcje turystyki, Wydawnictwo „Śląsk”, Katowice, s.33
Turystyka a środowisko przyrodnicze to zagadnienie, które stanowi jedno z najważniejszych wyzwań współczesnej gospodarki oraz ochrony zasobów naturalnych. Rozwój turystyki, szczególnie w drugiej połowie XX wieku i na początku XXI wieku, przyczynił się do znacznego zwiększenia mobilności ludzi oraz intensywnego korzystania z walorów przyrodniczych, krajobrazowych i kulturowych. Turystyka jest jednocześnie zjawiskiem pozytywnym, sprzyjającym rozwojowi społeczno-gospodarczemu, jak i potencjalnym zagrożeniem dla środowiska naturalnego, które stanowi jej podstawę i źródło atrakcyjności.
Środowisko przyrodnicze odgrywa kluczową rolę w kształtowaniu kierunków rozwoju turystyki. Piękne krajobrazy, czyste jeziora, góry, lasy, plaże czy unikalne ekosystemy stanowią główny czynnik przyciągający turystów. Bez dostępu do atrakcyjnych zasobów naturalnych turystyka nie mogłaby rozwijać się w tak dynamiczny sposób. Z tego powodu ochrona przyrody i jej racjonalne użytkowanie stają się podstawowym warunkiem długotrwałego rozwoju tej branży. Wzrost zainteresowania turystyką przyrodniczą, ekoturystyką czy agroturystyką jest dowodem na rosnącą świadomość ludzi, którzy poszukują bliskości z naturą i coraz częściej wybierają formy wypoczynku sprzyjające ochronie środowiska.
Jednocześnie intensywny rozwój turystyki niesie ze sobą negatywne konsekwencje ekologiczne. Zwiększona liczba turystów w określonych regionach prowadzi do degradacji środowiska, zanieczyszczenia wód i gleb, erozji gleb, niszczenia roślinności oraz płoszenia zwierząt. W parkach narodowych czy rezerwatach przyrody nadmierna eksploatacja szlaków turystycznych może prowadzić do ich zniszczenia, a w rejonach nadmorskich czy górskich do utraty naturalnego charakteru krajobrazu. Dodatkowym problemem jest wzrost emisji dwutlenku węgla związany z transportem turystycznym, szczególnie lotniczym, który ma znaczący wpływ na globalne zmiany klimatyczne.
Z drugiej strony turystyka może mieć także pozytywny wpływ na środowisko przyrodnicze, jeśli jest prowadzona w sposób zrównoważony. Dochody uzyskiwane z turystyki często stanowią źródło finansowania ochrony przyrody, utrzymania parków narodowych, rezerwatów i obszarów Natura 2000. Dzięki turystyce lokalne społeczności zyskują dodatkowe źródła dochodu, co może ograniczać nadmierną eksploatację zasobów naturalnych w innych formach, np. poprzez zmniejszenie presji na rolnictwo ekstensywne czy gospodarkę leśną. Zrównoważona turystyka promuje również edukację ekologiczną i budowanie świadomości wśród turystów, którzy poznając unikalne walory przyrodnicze, stają się bardziej wrażliwi na potrzebę ich ochrony.
Coraz częściej mówi się o konieczności rozwijania ekoturystyki, która łączy cele turystyczne z zasadami ochrony środowiska. W jej ramach promowane są działania minimalizujące negatywny wpływ człowieka na naturę, takie jak ograniczenie zużycia wody i energii w obiektach turystycznych, segregacja odpadów, korzystanie z odnawialnych źródeł energii czy rozwój transportu przyjaznego środowisku. Istotne znaczenie mają również regulacje prawne i polityki publiczne, które nakładają na branżę turystyczną obowiązek dbania o naturalne zasoby oraz kontrolują intensywność ruchu turystycznego na obszarach chronionych.
Podsumowując, relacja między turystyką a środowiskiem przyrodniczym ma charakter dwustronny i złożony. Środowisko jest fundamentem rozwoju turystyki, ale jednocześnie turystyka może stanowić poważne zagrożenie dla jego trwałości i jakości. Współczesne wyzwanie polega na takim kształtowaniu rozwoju turystyki, aby korzyści ekonomiczne i społeczne nie odbywały się kosztem przyrody. Zrównoważony rozwój, planowanie przestrzenne, regulacje ochronne i świadome postawy turystów są kluczowe, aby turystyka mogła współistnieć z przyrodą, nie prowadząc do jej degradacji, lecz wspierając jej ochronę i racjonalne użytkowanie.