W niniejszym rozdziale przybliżono istotę, podział i funkcje turystyki, a także przedstawiono podstawowe zagadnienia dotyczące tematu pracy, a wiec ekorozwój, turystyka w gospodarce lokalnej oraz rozwój turystyki na obszarach nadmorskich.
Turystyka zrównoważona zasadniczo różni się od turystyki konwencjonalnej, zwanej twardą lub masową, która narusza stan równowagi panujący w przyrodzie i nie liczy się z wymogami ochrony środowiska (D. Zaręba, 2000). Należy tu jednak zaznaczyć, iż turystyka zrównoważona nie jest antymasowa i nie ma na celu ograniczenia liczby turystów podróżujących po świecie. Przeciwnie, zakładając wzrost zapotrzebowania na usługi turystyczne, tworzy ramy dla rozwoju turystyki jak najbardziej przyjaznego środowisku. Podstawowe różnice pomiędzy konwencjonalnym, niekontrolowanym zarządzaniem rozwojem turystyki, a nowym podejściem w zarządzaniu gospodarką turystyczną, zgodnym z zasadami ekorozwoju, przedstawiono w tabl. 1.2.1.
Róznica między konwencjonalnym a zrównoważonym zarządzaniem rozwojem turystyki
| LP | Zarządzanie konwencjonalne | Zarządzanie zrównoważone |
| 1 | Zagospodarowanie turystyczne bez planowania | Najpierw planowanie – potem zagospodarowanie |
| 2 | Każda gmina planuje oddzielnie | Planowanie całych regionów |
| 3 | Zabudowa chaotyczna – wszędzie | Koncentracja zabudowy, oszczędzanie terenu |
| 4 | Architektura miejska, odbiegająca od lokalnego stylu budownictwa | Typowa architektura okolicy (formy i surowiec) |
| 5 | Wykorzystanie szczególnie wartościowych krajobrazów | Pozostawienie szczególnie wartościowych krajobrazów w stanie nienaruszonym |
| 6 | Budowanie nowej infrastruktury, nowych miejsc noclegowych | Lepsze wykorzystanie istniejącej już infrastruktury |
| 7 | Pozostawienie rozwoju turystyki w rękach obcych promotorów | Ludność miejscowa ma prawo decyzji i udziału w turystyce |
| 8 | Branie pod uwagę wyłącznie korzyści ekonomicznych | Przeprowadzenie bilansu strat i zysków przy rozpatrzeniu wszystkich ekonomicznych, ekologicznych i socjologicznych aspektów |
| 9 | Tworzenie bazy dla prywatnego ruchu samochodowego | Popieranie komunikacji publicznej i alternatywnej (np. rowery, wozy, sanie) |
| 10 | Ogólne utechnicznienie i mechanizacja urządzeń turystycznych | Selektywne zagospodarowanie techniczne , popieranie niezmechanizowanych form turystyki |
Tab. 1.2.1; Źródło: Zaręba D., 2000, Ekoturystyka. Wyzwania i nadzieje, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa,s.38
Jak wynika z tabl. 1.2.1. , różnice pomiędzy konwencjonalnym a zrównoważonym zarządzaniem rozwojem turystyki są zasadnicze. Zrównoważone zarządzanie w turystyce wiąże się przede wszystkim z racjonalnym gospodarowaniem zasobami środowiska i przestrzenią oraz wykorzystywaniem już istniejącej infrastruktury turystycznej i paraturystycznej. W konwencjonalnym zarządzaniu turystyką wszelkie działania podporządkowane są nadrzędnemu celowi osiągnięcia jak największych korzyści ekonomicznych przy możliwie jak najmniejszych nakładach własnych.
Dziś powszechnie wiadomo, że rozwój turystyki z pominięciem zasad ochrony środowiska przyrodniczego jest w dłuższej perspektywie czasu niemożliwy. Działanie takie nie powstrzyma wzrastającego bezrobocia i nie podniesie jakości świadczonych usług turystycznych. Niewątpliwie wykształci się sytuacja odwrotna. Jakość usług w warunkach degradacji środowiska i niszczenia przyrody znacznie się obniży, bezrobocie wzrośnie, dochody zmaleją, a straty ekologiczne będą się pogłębiać (K. Kasprzak i in., 1996).
Skutki lekceważenia potrzeb ochrony środowiska potwierdzają więc tezę, iż nie można kosztem ekologii czerpać korzyści z gospodarki turystycznej. Niejednokrotnie wręcz realizacja celów ekologicznych warunkuje realizację celów ekonomicznych danej jednostki turystycznej. To właśnie zaniechanie realizacji celów ekologicznych prowadzi do powstania strat gospodarczych spowodowanych szkodami w środowisku przyrodniczym, których rozmiary znacznie pomniejszają zakres korzyści z realizacji celów ekonomicznych. Dodatkowo w związku z koniecznością ponoszenia kosztów reprodukcji środowiska, jego elementy należy traktować jako czynniki produkcji i to w istocie przesądza o ich uznaniu za kategorię ekonomiczną (J. Jędrzejczyk, 1995).
Rozwój gospodarczy, zwłaszcza w działalności turystycznej, jest więc nierozerwalnie związany z ochroną środowiska i zachowaniem przyrodniczych zasobów Ziemi. Turystyka jako dziedzina rozwijająca się na bazie zasobów i walorów środowiska ma szansę stać się aktywną formą jego ochrony. Jest to zgodne z obecnym w świecie kierunkiem przechodzenia od wyłącznego tworzenia nowych obszarów chronionych i konserwatorskiej ochrony przyrody, która w znacznym stopniu obciąża budżet państwa, do wzmacniania działań na rzecz ich trwałego zagospodarowania, ponieważ przedmiotem polityki ekorozwoju są procesy społeczno-gospodarcze powiązane w sensie całościowym i systemowym z ochroną przyrody i racjonalnym wykorzystaniem jej zasobów (P. Kotłowski, 1999).
Tak więc długofalowy rozwój turystyki, przede wszystkim na obszarach cennych przyrodniczo (np. Park Krajobrazowy „Mierzeja Wiślana”), musi być społecznie i środowiskowo odpowiedzialny, stawiać nacisk głównie na jakość, mniej zaś na ilość (H. Borne, A. Doliński, 1998). Ten poziom zarządzania turystyką najpełniej i najefektywniej osiągnięty może być jedynie w rozwoju zrównoważonym (ekorozwoju).
Postulat o potrzebie ekorozwoju w turystyce odnosi się do obu stron rynku turystycznego, tj. producentów i konsumentów usług turystycznych. Wskazuje on na konieczność zmiany mentalności usługodawców i turystów, ekologizację produktu, kadr i regionów turystycznych oraz określenie nie tylko zasad polityki ale i ustanowienia instrumentów prawnych, ekonomicznych i instytucjonalnych rzeczywistej realizacji trwałego, zrównoważonego rozwoju społeczności i obszarów z turystyką związanych (J. Kamieniecka, 1998).
Zważywszy, iż odpowiedni zapis dotyczący ochrony środowiska i rozwoju zrównoważonego znajduje się w art. 5 Konstytucji RP z 2 kwietnia 1997 r., potrzeba ekorozwoju w turystyce i innych działach gospodarki nabiera szczególnego znaczenia.