podrozdział pracy magisterskiej
Bazylika Mniejsza Matki Bożej Bardzkiej
Bardo Śląskie to miejscowość położona w woj. dolnośląskim, na granicy powiatu kłodzkiego i ząbkowickiego. Jest bardzo atrakcyjnie położona, przy dolinie Nysy Kłodzkiej przepływającej uroczo przełomem przez Góry Bardzkie. Nad miejscowością góruje stromy, porośnięty szczyt Góry Bardzkiej (583m). Zabytkowe miasteczko ulokowane jest zaledwie 10km od Kłodzka i 75km od Wrocławia (Bednarczuk, 2007).
Tradycje miasta sięgają X w., a w XII w. miasteczko było już siedzibą kasztelańską. Augustianie osiedlili się tu w XIII w. Prawa miejskie nadano mu w XIV w. i od tego czasu mówi się o istnieniu tu kultu pielgrzymkowego do drewnianej figurki Matki Bożej Bardzkiej. Wiek XV zapisał się na tym terenie pod postacią licznych ruchów husyckich, a kolejne lata nasilały prądy protestanckie. Ożywienie nastąpiło w XVII w. za sprawą przybycia do Kłodzka jezuitów i podjęcia kontrreformacji. Ruch pielgrzymkowy do Barda zaczął kwitnąć, a w latach 1617-1619 wzniesiona została pierwsza kapliczka, świątynię przebudowano. Do 1 połowy XVIII w. miejscowość cieszyła się olbrzymim zainteresowaniem pątników i przeżywała największy rozkwit (Sochaczewski, 2007).
Kalwaria Bardzka wyróżnia się od innych tego typu obiektów sakralnych swym rozwiązaniem krajobrazowo-kompozycyjnym. Główną cechą jest usytuowanie głównej świątyni pw. Nawiedzenia NMP z całym kompleksem klasztornym w najniższym miejscu całej strefy sacrum krajobrazowego. Świątynia dzisiejszy wygląd uzyskała w XVII w. i początku XVIII w. będąc zarazem najstarszym tego typu kościołem emporowo- bazylikowym na Dolnym Śląsku. Architekt mediolański Quadro wznosił ten kościół w latach 1688-1692 prawie równolegle z świątynią w niedalekiej Nysie. Kościół w Bardzie był wielokrotnie odnawiany przez XIX i XX wiek. Świątynia posiada bogate, późnobarokowe wyposażenie z wyrzeźbioną amboną, kilkoma ołtarzami bocznymi i prospektem organowym o cechach barokowo-rokokowych. Kompleks klasztorny pochodzi z 1716r. odbudowany po uprzednim pożarze, zamieszkany przez cystersów do 1810 roku (Mazur, 2009).
Miejsce owiane jest licznymi legendami, które podają, że miały tu miejsce cudowne wydarzenia związane z kultem matki bożej. Pielgrzymki mają tradycję już od XV w., a potwierdzeniem kultu miała być budowa kapliczki górskiej za sprawą biskupa wrocławskiego Karola. W pobliżu kaplicy stanął domek dozorcy w 1849r. Do kapliczki wyznaczone zostały trzy trasy: droga kalwaryjska(niemiecka), na południe prowadziła ścieżka polska, a na północ dróżka czeska. W niedługim jednak czasie zostały one zamknięte dla ruchu pielgrzymkowego. Budowa kapliczek kalwaryjskich trwała do 1727r., z czego do dziś zachowały się dwie o barokowych formach. Pozostałe kapliczki to typowo klasycystyczne słupy. Góra Bardzka stanowi doskonały punk widokowy na okolice Kotliny Kłodzkiej, Gór Bardzkich czy Ząbkowic. Kolejne rozbudowanie fundacji bardzkiej nastąpiło na początku XX w., powstała trasa różańcowa na górze zwanej Łysą Górą. Pierwsze działania podjęto na wytyczeniu alejki parkowej w kształcie czworoboku o długości ok. 1740m. Budowę kaplic przerwał wybuch I wojny światowej i pomimo kontynuacji ich w późniejszym okresie do dziś nie zrealizowano pełnego projektu zabudowy pielgrzymkowej. Wybudowane kapliczki przedstawiają różnorodne style: neogotycki, neoromański, mauretański i neobarokowy. Wyposażenie oraz tematyka kaplic jest mocno rozbudowana, można dopatrzeć się tu stacji: Zwiastowania, Zmartwychwstania, Niesienie Krzyża, Narodzenie, Biczowanie, Ukrzyżowanie i inne ( Mitkowska, 2003). Rycina 31 prezentuje olbrzymią fasadę bazyliki bardzkiej.
| Ryc. 31. Świątynia Nawiedzenia NMP |
Barokowa świątynia pięknie dominuje nad miasteczkiem ze względu na swe imponujące rozmiary: 54,5 m długości, 26 m szerokości i 25 m wysokości. Kościół daje schronienie dla zabytkowej, najstarszej drewnianej, romańskiej figurki Matki Bożej i może pomieścić 5tys. wiernych. Prawdopodobnie miała ją podarować sama Matka Boża pobożnemu młodzieńcowi. Figurka ma 43 cm, pochodzi z XII w. i przedstawia siedzącą na tronie Matkę Bożą z dzieciątkiem. Nazywana jest ona często Uśmiechniętą Madonną, gdyż na twarzy Matki jawi się uśmiech. Ta cudowna figurka zasłynęły licznymi cudami w XIII w., wymieniano ponad 1300 uzdrowień, a pielgrzymi całowali to dzieło po nabożeństwach. W XVII w. kult tego miejsca był tak duży, że Bardo odwiedzało co roku 200 tys. pątników. Figurka umieszczona została w ołtarzu głównym wykonanym przez Mikołaja Richtera w 1715roku. W bogato wyposażonej świątyni na szczególną uwagę zasługują: rokokowa ambona z 1698r., organy wykonane przez mistrza Franciszka J. Eberhardta i obraz nawiedzenia św. Elżbiety z rąk śląskiego mistrza baroku Michaela Willmanna. Rycina 32 przedstawia piękny ołtarz główny wraz z amboną w tle.
| Ryc. 32. Wnętrze kościoła Nawiedzenia NMP |
Monumentalne organy mają 50 głosów, ok. 3 tys. piszczałek i zostały ozdobione przez snycerza Henryka Hartmana. Rycina 33 przedstawia te cudowne ograny podczas renowacji prowadzonej przy współudziale środków unijnych, w ramach rozwoju regionalnego woj. Dolnośląskiego (Mitkowska, 2003).
Ze świątynią Matki Bożej sąsiaduje bezpośrednio klasztor pochodzący z 1712- 1716roku. Parter zagospodarowany został dla pielgrzymów w postaci kaplicy wotywnej w której mieści się aż 50 obrazów z XVII-XIX wieku. Na pierwszym piętrze urządzono muzeum sakralne, w pomieszczeniach podziemnych z okazji jubileuszu powstała ruchoma szopka panoramiczna. Muzeum otworzone zostało w 1967r. za sprawa o. Stanisława Golca. W sumie w zbiorach znajduje się ponad 1000 eksponatów, w malarstwie przeważają obrazy barokowe, głównie z XVIII w. natomiast rzeźbę reprezentują figurki barokowe i rokokowe. Wystawę zdobi także wiele wyrobów złotniczych związanych z kultem religijnym, a także z Bardem Śląskim. Na dziedzińcu klasztornym stoi popiersie Jana Pawła II postawione w 1981r. jako jeden z pierwszych pomników Ojca Świętego (Czepliński, 2002).
Ryc. 33. Organy w bazylice podczas renowacji-kwiecień 2010
Kalwarię prowadzącą na szczyt Góry Bardzkiej wyznaczają stacje drogi krzyżowej, a także 7 kaplic Matki Bożej Bolesnej ze scenami z życia Jezusa. Wchodząc na szczyt mijamy po drodze, miej więcej w połowie wzgórza studzienkę Maryi, której woda miała leczyć choroby oczu i bóle głowy. Szczyt zdobi kaplica górska wzniesiona w latach 1617-1619 jako symbol objawionej w XV w. pasterzowi Matki Bożej płaczącej nad zbliżającą się wojną. Niebieskim szlakiem możemy dojść na sam szczyt, a także urwisko upamiętnione białym krzyżem. Jest to miejsce obrywu skalnego z 24 sierpnia 1598r. kiedy to masy skalne runęły do Nysy Kłodzkiej. Miastu groziło zalanie ze względu na powstałą blokadę rzeki. Ówczesny proboszcz zebrał zatem wiernych by modlić się o ratunek do wizerunku Madonny. Rzeka popłynęła nowym korytem ocalając miasteczko, a wdzięczni mieszkańcy w pierwszą niedzielę maja odbywają coroczną pielgrzymkę dziękczynną za owy cud. Kaplice drogi krzyżowej to klasycystyczne stacje zbudowane ręką proboszcza Franciszka Millera w latach 1833-1839. Pomiędzy stacjami znajduje się także 7 murowanych kapliczek z XVIII wieku. Rycina 34 przedstawia jedną ze stacji drogi krzyżowej prowadzącej na szczyt Gór Bardzkich.
| Ryc. 34. Kapliczka stacji IV drogi krzyżowej |
Druga bardzka kalwaria to Góra Różańcowa o wysokości zaledwie 380 m, z 14 kaplicami powstałymi w latach 1905-1939. Kaplice są w różnych ciekawych stylach głównie: neoromańskim, neogotyckim i neobarokowym, które rozlokowane są wzdłuż alei lipowej i klonowej. Na rycinie 35 kaplica z rzeźbą Ukrzyżowania z 1933r. przedstawia Jezusa na krzyżu między łotrami, w towarzystwie Matki Bożej, św. Jana i św. Weroniki (Bednarczuk, 2007).
Ryc. 35. Kaplica Ukrzyżowania na Górze Różańcowej
Do Barda przybywają pielgrzymki stanowe, w pierwszą niedzielę września –
mężczyźni, już od 1920r., a 15 sierpnia kobiety. W zwyczaju są także odbywające się co roku w ostatnią sobotę kwietnia pielgrzymki nauczycieli i wychowawców. Zawsze także w pierwsza niedzielę maja wyrusza o godz. 9 pielgrzymka z sanktuarium na szczyt Góry Bardzkiej do kaplicy górskiej. Uroczystości odpustowe Nawiedzenia NMP organizowane są w pierwszą sobotę lipca. Z figurą Matki Bożej Bardzkiej przemierza się stacje różańcowe, następnie jest noc czuwania, godzinki i droga krzyżowa na kalwarię i górę różańcową. Takie uroczystości są powtarzane także w pierwszą niedzielę października. Nocleg można zarezerwować w domu pielgrzyma, przy klasztorze redemptorystów, który posiada 55 miejsc noclegowych. Do dyspozycji są także inne obiekty hotelarskie jakie jak: Noclegi w Oficynie (15miejsc), Zajazd po złotym lwem (48miejsc), Dom wczasów dziecięcych (99 miejsc). Miasteczko urokliwie położone oprócz oczywiście walorów krajobrazowych i przyrodniczych ma do zaoferowania inne atrakcje turystyczne. Warto zobaczyć zespół archeologiczny reliktów kasztelani z XI – XIII w., relikty zamku rycerskiego z XIV- XV w., budynki dawnych zajazdów z XVIII w., a także zabytkowy most kamienny na Nysie Kłodzkiej z XVI wieku. Rycina 36 to panoramę Barda przed wejściem na stacje drogi krzyżowej (Mazur, 2009).
Ryc. 36. Zakole Nysy Kłodzkiej z Bazyliką i mostem kamiennym w tle
Bardo Śląskie to jedno z najstarszych miejsc pielgrzymkowych w Polsce. Zapisało się licznymi legendami w kartach historii i stanowiło od dawna miejsce pielgrzymkowe. Duch czasu nie pozostawił dużych odcisków na sanktuarium bardzkim. Bazylika Mniejsza Nawiedzenia NMP otrzymała swój tytuł z rąk nowego papieża Benedykta XVI dnia 18 listopada 2008roku. Cały czas pod opieką Ojców Redemptorystów utrzymana jest w godnym stanie. Aktualnie rewitalizacji poddawane są zabytkowe organy w świątyni, a także wybudowana zostanie pochylnia dla osób niepełnosprawnych. Wszystkie te prace zostaną wykonane dzięki projektowi współfinansowanemu przez Unię Europejską w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego dla Województwa Dolnośląskiego na lata 2007-2013.
Wspaniałe położenie całego kompleksu sanktuarium zachęca bardzo do jego odwiedzenia. Góry Bardzkie, przełom Nysy Kłodzkiej a także zabudowa miasteczka pozostawiają przyjemne doznania wzrokowe. Oczywiście malowniczo położona droga kalwaryjska i różańcowa także są okazją do kontaktu z przyrodą. Gęsta sieć szlaków turystycznych, rowerowych, tras i spływów kajakowych sprzyja podejmowaniu aktywnej turystyki. Przepięknie górująca nad tym trzytysięcznym miasteczkiem fasada bazyliki komponuje się uroczo w cały zróżnicowany krajobraz. Łącząc w sobie te wszystkie atuty turystyczne Bardo stanowi świetną bazę wypadową dla okolicznych miejscowości. Wiele jest tu ciekawych tras, różnych tematycznie, wiodących do: Kłodzka, Ząbkowic Śląskich, Złotego Stoku czy na forty do Srebrnej Góry. Najwięcej pątników przyciąga najstarsza figurka drewniana na Dolnym Śląsku i funkcja ośrodka pielgrzymkowego, który stracił na znaczeniu w dobie powstałych nowych centrów pielgrzymkowych. Trzeba pamiętać, że Bardo leży na szlaku bursztynowym i cysterskim. Szlak cysterski na Dolnym Śląsku łączy chociażby takie miejsca jak: Lubiąż, Henryków, Wambierzyce. W miasteczku funkcjonuje 6 obiektów noclegowych oferujących noclegi o zróżnicowanym standardzie, cenie i jakości świadczonych usług. Do tego czynnych jest 4 restauracji, w których można się posilić właściwie przy bazylice bardzkiej. Dość przyzwoicie przedstawia się zatem infrastruktura Barda Śląskiego jako małej mieściny znanej od lat z figurki świętej i dróg kalwaryjskich. W ramach planów rozwoju wykonuje się liczne inwestycje na rzecz poprawy standardu życia mieszkańców: budowa świetlic, kanalizacji, tworzenie dodatkowych tras rowerowych, turystycznych, poprawa jakości kształcenia. Sytuacja kulturowo-gospodarcza ulegnie zatem niebawem znacznej poprawie służąc całemu miasteczku, a także wszystkim pątnikom tak wiernie tu przybywającym.