podrozdział pracy licencjackiej
Wśród wielu form turystyki aktywnej wymienianych w polskich publikacjach, takich jak: wędrownej, rowerowej, jeździeckiej i narciarskiej, wyróżniamy również turystykę wodną, do której zaliczane są takie dyscypliny jak: żeglarstwo, nurkowanie oraz kajakarstwo.
Turystyka kajakowa, to forma aktywności turystycznej, istniejąca już od dawien dawna, lecz dla wielu jest formą zupełnie obcą, trudną do realizacji, niedostępną i znaną tylko z czasopism, przewodników czy opowiadań. Potwierdzeniem tego twierdzenia są badania wykonane przez Wydział Kultury Fizycznej i Turystyki Urzędu Wojewódzkiego w Poznaniu. Badania zostały przeprowadzone na grupie młodych ludzi, miały one charakter ankietowy i jednym z celów ankiety było uzyskanie odpowiedzi na pytanie: „Jakie formy turystyki aktywnej cieszą się największą popularnością?” Wyniki ankiety zostały przedstawione na poniższym wykresie:
Rys. 1. Procentowy udział poszczególnych form turystyki aktywnej
Przeprowadzone badania wskazują na 7% udział turystyki kajakowej w turystyce aktywnej na obszarze Polski, nie jest to duża liczba turystów, uwzględniając, że turyści wypoczywający aktywnie w tym turyści kwalifikowani stanowią ok. 15% polskich turystów w ogóle.
Próbując przybliżyć nieco tematykę kajakarstwa, należy sięgnąć do historii tej dyscypliny i przedstawić najważniejsze pojęcia dotyczące omawianego zagadnienia.
Początki kajakarstwa turystycznego i sportowego w Europie sięgają połowy XIX wieku, jednak kajak znany jest człowiekowi od stuleci. Najdoskonalszą formę pierwowzór dzisiejszego kajaka osiągnął u ludów północy – Eskimosi przez wieki używali go w lodach Arktyki i do dziś uważani są za niedościgłych mistrzów kajakarstwa, świadczyć o tym może używana obecnie nazwa „eskimoski” dla określenia jednej z najtrudniejszych ewolucji w kajaku, jaką jest samodzielny powrót do pozycji pionowej po przewróceniu się kajaka. Ponadto nazwa kajak pochodzi z eskimoskiego – „ka-i-ak”, czyli męski czółno eskimoskie, a „un-i-ak” – kobiece. Z niedostatku drewna szkielet łodzi budowali oni częściowo z kości wieloryba, powłokę zaś szyli ze skóry reniferów lub fok morskich. Cechą charakterystyczną tych wspaniałych, śmigłych konstrukcji była ich wodoszczelność. Płynący siedział w nim twarzą w kierunku ruchu, wiosłując dwupiórowym wiosłem[1]. Te zasady konstrukcyjne nie zmieniły się do dzisiaj.
W 1864 r. Szkot J. MacGregor wykorzystując eskimoskie wzory skonstruował sztywny kajak z drewna i sklejki. Opłynął nim szereg rzek w Wielkiej Brytanii. Założył też pierwszy klub kajakowy. Zarówno ten jak i następne kluby rozwijały kajakarstwo turystyczne.
Pod koniec XIX wieku kajaki trafiły do Polski. W 1896 r. na Wiśle zorganizowano pierwsze wyścigi kajakowe. Następne odbyły się w Lipsku na Esterze, a rok później na rwącej rzece Arkansas River w USA. Pierwszy związek kajakowy powstał w Niemczech w 1914 r. W roku 1924 związki kajakowe Austrii, Niemiec, Danii, Szwecji i USA utworzyły Międzynarodowe Przedstawicielstwo Sportu Kajakowego (IRK) w Kopenhadze.
Polska przystąpiła do IRK w 1930 r., gdy powstał Polski Związek Kajakowy, który zajmował się rozwojem turystyki[2]. Włączenie kajaków do Igrzysk Olimpijskich w 1936 r. spowodowało szybki rozwój sportu kajakowego na całym świecie.
W Polsce za prekursora kajakarstwa uchodzi wybitny etnograf Zygmunt Gloger, który w 1872 r. odbył wycieczki po Wiśle, Bugu, Biebrzy i Niemnie. Pierwsze kluby powstały w Mysłowicach, Warszawie, Poznaniu, Krakowie i Lwowie. Inicjatorami kajakowania byli często narciarze. Traktowali je jako zajęcie uzupełniające w lecie, podobnie zresztą jak łyżwiarze szybcy. Po Igrzyskach Olimpijskich w 1936 r. IRK wyróżniła Polskę specjalną nagrodą za najlepszą działalność, wprowadziła język polski jako oficjalny do IRK, oraz przyznała prawo organizacji II Mistrzostw Świata w 1942 r. na Jeziorze Augustowskim. Wielkiej sławy w latach międzywojennych kajakom przysporzyły wyprawy Arkadego Fiedlera, Melchiora Wańkowicza i Wacława Korabiewicza, opisane w słynnych książkach podróżniczych („Kanada pachnąca żywicą”, „Na tropach Smętka”, „Kajakiem do minaretów” i inne)[3].
Podobnych wypraw było więcej, a najsłynniejsze po II wojnie światowej. Kajakarze PTTK przepłynęli Cieśninę Magellana, polscy studenci pokonali najgłębszy wąwóz świata Colca w Ameryce, a także jako pierwsi spłynęli kajakiem Amazonką od źródeł do ujścia. Rozwój polskiego kajakarstwa przerwała wojna, w czasie, której zginęło wielu działaczy. Polski Związek Kajakowy, reaktywowany po wojnie, został rozwiązany w roku 1951, ale odrodził się pięć lat później. Odtąd rozwój turystyki kajakowej odbywał się dwoma głównymi nurtami: jednym płynął Polski Związek Kajakowy, drugim zaś Polskie Towarzystwo Turystyczno – Krajoznawcze, które ma bardzo duży udział w propagowaniu nie tylko kajakarstwa, ale wielu innych form aktywnego wypoczynku. Kluby kajakowe zakładano też przy innych organizacjach, np. ogniskach Towarzystwa Krzewienia Kultury Fizycznej.
Obecnie kajakarstwo w Polsce staje się coraz bardziej dostępną formą spędzania czasu wolnego i urlopowego, choć jak większość dyscyplin turystyki boryka się z wieloma trudnościami i problemami. Niemalże każde biuro podróży, szczególnie te lokalne w swojej ofercie wakacyjnej dysponuje wachlarzem przeróżnych ofert spływów po rzekach i jeziorach naszego kraju. Ponadto obserwuje się wzrost zainteresowania polskimi trasami kajakowymi turystów zagranicznych. Mimo nie najlepszych wyników w procentowym udziale turystów aktywnych w kajakarstwie to zapewne liczba uczestników wędrówek w kajaku po rzekach i jeziorach naszego kraju, będzie się zwiększał. Oczywiście turystyka kajakowa nie przerośnie np. turystyki pieszej (nizinnej i górskiej) czy rowerowej, ale też nie o to chodzi. Ważne jest, aby turyści wiedzieli o tej formie aktywności i próbowali inaczej wypoczywać i doznawać innych wrażeń.
[1] J. Merski: Turystyka kwalifikowana. Wyższa Szkoła Ekonomiczna w Warszawie, Warszawa 2002, s. 187.
[2] W. Bigiel: Kajakarstwo z elementami turystyki. Wydawnictwo Akademii Wychowania Fizycznego, Wrocław 2002, s. 13.
[3] J. Merski: Turystyka kwalifikowana. Wyższa Szkoła Ekonomiczna w Warszawie, Warszawa 2002, s. 188.