z pracy Turystyka jako jeden z zasadniczych sposobów zagospodarowania obszarów przyrodniczo cennych
W latach dziewięćdziesiątych minionego wieku w ustawodawstwie polskim pojawia się nowe pojęcie „rozwój zrównoważony”, które dzisiaj spotykamy we wszystkich uchwalanych aktach normatywnych w Polsce.
Pojęcie „rozwój zrównoważony”, trafiło do ustawodawstwa światowego i polskiego w wyniku ratyfikowanych przez Polskę podpisanych konwencji międzynarodowych.
3-14 czerwca 1992 roku w Rio de Janeiro miała miejsce bardzo ważna konferencja ONZ„Rozwój i Środowisko”, w której brali udział polityczni i naukowi reprezentanci 179 państw oraz licznych organizacji międzynarodowych z całego świata. Sesję końcową Konferencji (12-14 VI 92), tzw. „Szczyt Ziemi” uwiarygodnili swoim uczestnictwem głowy państw oraz szefowie rządów z 103 krajów. Tak liczna reprezentacja świata podpisała 5 dokumentów końcowych. Deklarację z Rio, czyli zobowiązanie państw do ochrony środowiska przyrodniczego; Agendę 21, czyli zbiór zaleceń i wytycznych dotyczących działań, które powinny być podejmowane na przełomie XX i XXI wieku w celu zapewnienia rozwoju gospodarczego świata na zasadach rozwoju trwałego i zrównoważonego;
- Deklarację o ochronie lasów;
- Konwencję klimatyczną;
- Konwencję UNEP, czyli zobowiązanie państw do ochrony różnorodności biologicznej wraz z wytycznymi do jej realizacji.[1]
Wszystkie te dokumenty podkreślają, że ich celów nie da się osiągnąć bez przyjęcia trwałego i zrównoważonego rozwoju jako obowiązującego kierunku rozwoju gospodarczego świata. Tak, więc od 1992 roku jedynym akceptowalnym w cywilizowanym świecie wzorcem rozwoju gospodarczego jest trwały i zrównoważony rozwój, który ideologicznie ma zastąpić tzw. imperializm ekonomiczny.
Wykonując postanowienia ratyfikowanych międzynarodowych porozumień i konwencji Sejm RP w rezolucji z dnia 2 marca 1999 r. zobowiązał Rząd do opracowania i przedłożenia w terminie do 30 czerwca 1999 roku Strategii Zrównoważonego Rozwoju Polski, określającej kierunki rozwoju kraju w okresie do 2025 roku.
Rezolucja podkreśla, że „… pojęcie „zrównoważonego rozwoju” oznacza taki sposób rozwoju, w którym zaspokajanie bieżących potrzeb społecznych oraz potrzeb przyszłych pokoleń traktowane będzie równoprawnie…” oraz wyraża oczekiwanie Sejmu, że Strategia „…łączyć będzie, w sposób harmonijny, troskę o zachowanie dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego narodu z postępem cywilizacyjnym i ekonomicznym, będącym udziałem wszystkich grup społecznych”. [2]
Zasada „zrównoważonego rozwoju” znalazła swoje odzwierciedlenie w nowej, przyjętej w kwietniu 1997 roku przez Zgromadzenie Narodowe Konstytucji RP.
Artykuł 5 Konstytucji określa, że:
„Rzeczpospolita Polska strzeże niepodległości i nienaruszalności swego terytorium, zapewnia wolności i prawa człowieka i obywatela oraz bezpieczeństwo obywateli, strzeże dziedzictwa narodowego oraz zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju”.[3]
Z zasady konstytucyjnej wynika zatem, że wszelkie procesy i działania społeczno-gospodarcze prowadzone na terenie Polski, a w związku z tym również określające i stymulujące je strategie, programy i plany rozwoju gospodarczego, rozwoju społecznego, czy ochrony środowiska i jego zasobów powinny być ze sobą logicznie zintegrowane i wzajemnie powiązane celami, zadaniami oraz instrumentami wdrażania, lokując się w jednolitym, strategicznym nurcie rozwoju zrównoważonego.
Pojęcie zrównoważonego rozwoju zdefiniowano w ustawie o ochronie i kształtowaniu środowiska z dnia 31 stycznia 1980 roku. W artykule 3.3a stwierdza się, że: ”rozwój zrównoważony, to taki rozwój społeczno-gospodarczy, w którym w celu równoważenia szans dostępu do środowiska poszczególnych społeczeństw lub ich obywateli – zarówno współczesnego, jak i przyszłych pokoleń – następuje proces integrowania działań politycznych, gospodarczych i społecznych z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości podstawowych procesów przyrodniczych”.[4]
Zaś w zmianie do ustawy o ochronie i kształtowaniu środowiska z 29 sierpnia 1997 r. w art.1.1 zapisano: „”Rzeczpospolita Polska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju, oznaczającą dążenie do:
- zachowania możliwości odtwarzania się zasobów naturalnych,
- racjonalnego użytkowania zasobów nieodnawialnych i zastępowania ich substytutami,
- ograniczania uciążliwości dla środowiska i nieprzekraczania granic wyznaczonych jego odpornością,
- zachowania różnorodności biologicznej,
- zapewnienia obywatelom bezpieczeństwa ekologicznego”.[5]
W opracowanej przez Rząd RP „Strategii Zrównoważonego Rozwoju Polski do roku 2025” zapisano, że „…wszelkie procesy i działania społeczno-gospodarcze prowadzone na terenie Polski, a w związku z tym również określające i stymulujące je strategie, programy i plany rozwoju gospodarczego, rozwoju społecznego, czy ochrony środowiska i jego zasobów powinny być ze sobą logicznie zintegrowane i wzajemnie powiązane celami, zadaniami oraz instrumentami wdrażania, lokując się w jednolitym, strategicznym nurcie rozwoju zrównoważonego. W konsekwencji logiczne jest przyjęcie założenia, że dokumenty tego typu nie tylko muszą być kompatybilne pomiędzy sobą, ale też wzajemnie się uzupełniać”.[6]
Przyjęcie we wszystkich wymienionych powyżej aktach normatywnych zasady zrównoważonego rozwoju, stało się istotnym elementem wszelkich dokumentów planistycznych opracowywanych od szczebla centralnego, aż do szczebla samorządu lokalnego i gminy.
Zasada powyższa znalazła również odbicie w ustawodawstwie, które Polska musiała przyjąć wstępując do Unii Europejskiej 1 maja 2004 roku.
Kierowanie się zasadą zrównoważonego rozwoju zostało również zawarte w znowelizowanej ustawie o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 r., która zawiera już postanowienia określone w ustawodawstwie Unii Europejskiej.
W Art.2 pkt 1 przedmiotowej ustawy czytamy: „Ochrona przyrody, w rozumieniu ustawy, polega na zachowaniu, zrównoważonym użytkowaniu oraz odnawianiu zasobów, tworów i składników przyrody” a w pkt 2 :” Krajową strategię ochrony i zrównoważonego użytkowania różnorodności biologicznej, wraz z programem działań, zatwierdza, w drodze uchwały Rada Ministrów.”[7]
Również w Art. 111 rozdziału 8 ( Wykonywanie ochrony przyrody) ustawa zawiera dyspozycje dla ministra w tym przedmiocie: „Minister właściwy do spraw środowiska sporządza projekt krajowej strategii ochrony i zrównoważonego użytkowania różnorodności biologicznej wraz z projektem programu działań.”[8]
O innych uwarunkowaniach prawnych, które zostały zawarte w ustawie będziemy mówić przy omawianiu obowiązujących form ochrony przyrody.
[1] Smoleński M.,(2003),Proekologiczne modele rozwoju gospodarczego,[w:] Samorządy i ich stowarzyszenia w ochronie parków narodowych, Wydawnictwo Stowarzyszenia Samorządów Polskich Współpracujących z Parkami Narodowymi, Mosina
[2] Monitor Polski 1999 nr 8,poz.96
[3] Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej, (1997),Dz.U. Nr 78 poz. 483
[4] Ustawa o ochronie i kształtowaniu środowiska z dnia 31 stycznia 1980 roku, (Dz.U. 94.49.196, z późn. zm
[5] Ustawa o zmianie ustawy o ochronie i kształtowaniu środowiska z 29 sierpnia 1997 r, Dz.U.nr 133,poz.885
[6] Strategia zrównoważonego rozwoju Polski do roku 2025, www.mos.gov.pl/1materialy_informacyjne/raport
[7] Ustawa z 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody, Dz. U. Nr 92 poz. 880
[8] Tamże, Art. 111