Jaskinie, byłe kopalnie, sztolnie, pieczary, twierdze – na Dolnym Śląsku takich miejsc jest sporo. Część udrożniono, zainstalowano oświetlenie, można zwiedzać je z przewodnikiem, w innych potrzeba latarki, serce skacze do gardła, gdy wchodzi się w ciemną czeluść. To raj dla odkrywców, bo wciąż niewiele wiemy o takich miejscach, jak pohitlerowskie podziemia w Górach Sowich, chociaż część stoi dziś otworem dla zwiedzających.
„RIESE”, CZYLI „OLBRZYM” TAJEMNICZE PODZIEMNE MIASTO GŁUSZYCA – KOMPLEKS OSÓWKA
Sztolnie w rejonie Osówki i Głuszycy w Górach Sowich zaczęto drążyć od roku 1943. Ten system ogromnych hal i korytarzy miał być prawdopodobnie podziemną fabryką tajnej broni Hitlera. Do prac wykorzystywano więźniów z obozu koncentracyjnego w Gross Rosen. 1700 m podziemnych korytarzy i hal jest obecnie udostępnionych do zwiedzania. Część naziemną obiektu stanowią betonowe pomieszczenia o niezbadanym przeznaczeniu. W zboczach gór w okolicach pobliskiego Walimia powstał pod koniec wojny olbrzymi kompleks podziemnych sztolni i korytarzy znanych pod kryptonimem „Riese” (Olbrzym). Ich funkcja militarno-strategiczna nie budzi wątpliwości: prawdopodobnie miały tu być zainstalowane podziemne zakłady przemysłowe i doświadczalne, a także stanowiska dowodzenia Wehrmachtu. W kompleksie „Rzeczka” trzy zagadkowe sztolnie położone w odległości kilkudziesięciu metrów od siebie prowadzi do podziemnego centrum. Wśród komór niektóre dochodzą do 110 metrów długości i 12 metrów wysokości. W podziemiach prezentowane są wystawy dotyczące m.in. kwater głównych Hitlera, podziemnego przemysłu zbrojeniowego III Rzeszy.
TWIERDZA SREBRNOGÓRSKA
Jeden z największych i najlepiej zachowanych obiektów architektury militarnej w Polsce. Twierdza położona jest na Przełęczy Srebrnej rozdzielającej Góry Bardzkie i Sowie. Zbudowana na rozkaz pruskiego króla Fryderyka II jako twierdza graniczna. Jest to zespół sześciu fortyfikacji. Górujący nad okolicą, położony na wys. 685 m n.p.m., fort „Donjon” jest największą budowlą obronną w Europie. Twierdza nigdy nie została zdobyta. Później służyła jako więzienie. W czasie II wojny światowej w jednym z fortów mieścił się obóz jeniecki dla oficerów polskich.
KOPALNIA ZŁOTA W ZŁOTYM STOKU
Pierwsze wzmianki o wydobywaniu złota w Złotym Stoku w Górach Złotych pochodzi z XIII wieku. Od 1510 roku mennica biła tu złote dukaty. Złoża wyczerpał się w XIX wieku, ale jeszcze w roku 1962 wydobyto tu po raz ostatni 30 kg złota. Od kilku lat działa w dawnej kopalni Podziemne Muzeum Górnictwa i Hutnictwa Złota. Do zwiedzania udostępnione są obecnie dwie z dawnych sztolni kopalni. W sztolni „Czarnej” podziemna trasa prowadzi XVI-wiecznymi, ręcznie kutymi chodnikami. Tu też znajduje się podziemny wodospad o wysokości około 8 metrów. W sztolni „Gertruda” można zobaczyć dawne narzędzia górnicze, tygle do wytopu złota, kolekcję skał i minerałów, unikalną kolekcję map geologicznych, z których dowiadujemy się, jak eksploatowano złoto na polach wydobywczych o wdzięcznych nazwach: „Złoty Osioł”, „Bogate Pocieszenie”, „Wniebowzięcie”. Chodniki najstarszej XIV-wiecznej sztolni „Książęcej” ciągną się na ponad 500 m długości.
PODZIEMIA POD ZAMKIEM KSIĄŻ
Turyści mogą zwiedzać 80-metrowy chodnik, jaki więźniowie obozu Gross Rosen koło Strzegomia drążyli na polecenie hitlerowców pod zamkiem Książ. Podziemia maja dwa poziomy – przynajmniej o tylu wiemy, bo może być ich więcej. Beton, którym obudowano skałę ma około pół metra grubości.