Wybierając się na Kielecczyznę, warto znaleźć czas, aby podążyć przebiegającym przez te tereny Europejskim Szlakiem Cysterskim. Cystersi na ziemię świętokrzyską przybyli w XII w. z burgundzkiego opactwa Morimond. Wznosili tutaj świątynie i klasztory, które lepiej lub gorzej zachowały się do czasów dzisiejszych.
Na przestrzeni wieków cystersi odgrywali dużą rolę w dziedzinie gospodarczej: zajmowali się hodowlą, młynarstwem, tkactwem, a także górnictwem i hutnictwem. Dzięki ich obecności ulokowano nowe miasta: Jędrzejów, Koprzywnicę i Wąchock, przez które to przebiega świętokrzyski odcinek Szlaku Cysterskiego. Podążając śladem średniowiecznego monastycyzmu nie tylko zwiedzimy wyjątkowe obiekty sakralne, ale i przeniesiemy się w przeszłość, snując refleksję nad duchowym życiem bliskim natury, dziś już raczej odległym i niemal zapomnianym.
Wędrowanie proponujemy zacząć od Jędrzejowa. Znajduje się tam najstarsze opactwo cystersów w Polsce, które zostało utworzone jeszcze za życia św. Bernarda z Clairvaux w I połowie XII w. Do dzisiejszych czasów zachowała się wzniesiona przed 1210 r. bazylika pod wezwaniem NMP i św. Wojciecha, przebudowana w stylu barokowym, a także późniejsze budynki klasztorne. Największym jednak skarbem jędrzejowskiego opactwa jest zachowana romańska półkolista wieża, pochodząca jeszcze z przedcysterskiej świątyni.
W krypcie kościoła pochowany jest biskup krakowski bł. Wincenty Kadłubek, który będąc pod wrażeniem cysterskiego stylu życia, porzucił zaszczytne stanowisko kościelne i został mnichem w tutejszym klasztorze. Od 1945 r. opactwem ponownie opiekują się cystersi.
Będąc w Jędrzejowie możemy jeszcze zaglądnąć na rynek, w którym znajduje się muzeum zegarów oraz XV w. kościół św. Trójcy.
Koprzywnica to niewielkie i nieco zapomniane miasteczko o długiej i bogatej historii. Swój rozwój zawdzięczało w głównej mierze klasztorowi cystersów, przy którym w XIII w. wzniesiono kościół pw. NMP i św. Floriana. Świątynia ta była wielokrotnie przebudowywana (m.in. dobudowano późnobarokową fasadę), jednak do czasów dzisiejszych zachowały się liczne akcenty romańskie (portal północny, profilowania cokołu, kostkowy gzyms wieńczący,
a we wnętrzu głowice i bazy filarów, profile żeber i zworniki sklepień).
Natomiast ze średniowiecznego klasztoru przetrwało do dziś wschodnie skrzydło z kapitularzem. Obecnie w Koprzywnicy nie spotkamy już cystersów – ich miejsce zajęli księża diecezjalni.
Ostatnim punktem na świętokrzyskim odcinku Szlaku Cysterskiego, jest Wąchock – małe miasteczko położone nad rzeką Kamienną. Znajduje się tutaj najlepiej zachowana świątynia romańska w Polsce. Pochodzący z XIII w. kościół klasztorny pw. Najświętszej Marii Panny i św. Floriana posiada niezmieniony średniowieczny układ cysterski, a wewnątrz posiada wystrój barokowy, którego elementem są m.in. bogato zdobione XVII wieczne organy. Obok znajduje się budynek klasztorny z pamiętającym czasy pierwszych wąchockich opatów kapitularzem o krzyżowo-żebrowym sklepieniu, a także refektarzem i krużgankami, których zwiedzanie będzie nie lada gratką dla miłośników sztuki romańskiej. Miejscem do dziś opiekują się cystersi, którzy powrócili tu po II wojnie światowej. Oprócz cysterskiego opactwa warto zwiedzić także: Kaplicę św. Rocha z XIX w. z późnobarokowym wyposażeniem, pomnik Sołtysa znanego z opowiadania słynnych dowcipów o Wąchocku, Ruiny dawnego zakładu metalowego z 1 poł. XIX w.
PRAKTYCZNE WSKAZÓWKI
- Proponowana wycieczka wymaga pokonania 186 km odległości w jedną stronę, stąd też najlepiej odbyć ją samochodem.
- Klasztor w Jędrzejowie jest dostępny dla osób jeżdżących na wózkach. Mogą one swobodnie wjeść do klasztoru przez furtę od strony północnej (dojazd do furty północnej – pierwszym wjazdem jadąc od strony centrum Jędrzejowa)
- Opactwa proponujemy zwiedzać w kolejności: Jędrzejów > Koprzywnica > Wąchock.
I. Jędrzejów położony jest przy trasie Kraków – Warszawa (droga krajowa nr 7) w odległości niespełna 40 km na południowy-zachód od Kielc. Jadąc od Krakowa, Warszawy, czy Staszowa kierujemy się znakami do Centrum, a następnie na Zawiercie (droga krajowa nr 78), wypatrując znaku turystycznego informującego o klasztorze. Opactwo znajduje się przy ul. Klasztornej 20. Telefon kontaktowy do opactwa: 48 041 386 23 08.
II. Z Jędrzejowa udajemy się drogą krajową nr 78 w kierunku Chmielnika, a następnie Staszowa i Osieka, skąd drogą krajową nr 79 zdążamy w stronę Sandomierza. Niespełna 20 km przed tym miastem znajduje się Koprzywnica (100 km od Jędrzejowa). Kościół można zwiedzać po uzgodnieniu na plebani (niewielki budynek z tyłu kościoła)/tel. 0 15 8476202). Cały obiekt znajduje się przy głównej drodze
(ul. Krakowska 76).
III. Z Koprzywnicy (86 km) kierujemy się na Sandomierz, a następnie na Radom i Skarżysko/Starachowice. Aby zwiedzić opactwo w Wąchocku należy zgłosić się na furtę klasztoru, gdzie warto skorzystać z usług przewodnika, bądź skontaktować się telefonicznie (041) 275 02 00. Obiekt można zwiedzać za symboliczną opłatą. Trafimy do niego jadąc główną drogą Starachowice – Skarżysko-Kamienna i w centrum miasta skręcając w kierunku północnym zgodnie ze znakami turystycznymi.