Miasto i gmina Jędrzejów
Jędrzejów to stare historyczne miasto znane już w XII w. Do 1153 r. nazywało się Brzeźnica. W latach 1140 – 49 Jan (Janik) Gryfita, arcybiskup gnieźnieński założył tu pierwsze w Polsce opactwo cysterskie zwane Mniejszym Morymundem. W 1223 r. zmarł tu znany biskup krakowski Wincenty Kadłubek.
Na przełomie XII i XIII w. w pobliżu opactwa powstał ośrodek rzemieślniczo handlowy, który otrzymał prawa miejskie pod nazwą Jędrzejów w 1271 r. Dzięki położeniu na szlaku handlowym z Krakowa do Prus miasto szybko się rozwijało. W XVI w. Jędrzejów był miejscem zjazdów i debat politycznych szlachty. Niestety w XVIII w. podupadł i jak wiele miast w tym okresie utracił prawa miejskie. Ponownie je odzyskał w 1916 r. W czasie II wojny światowej było tu getto i obóz przejściowy dla jeńców polskich. W czasie okupacji zginęło 3 tys. mieszkańców miasta.
W tak starym mieście nie brak obiektów zabytkowych:
- gotycki kościół par. Św. Trójcy z XV w. przebudowany w XVI, XVII i XVIII w. z polichromią z końca XVI w.
- zespół klasztorny Cystersów: kościół św. Wojciecha, późnoromańska bazylika z transeptem (1 połowa XIII w.), przebudowany w stylu gotyckim w II połowa XV w. i rozbudowany w stylu barokowym (XVIII w.), wewnątrz wnętrze i polichromia późnobarokowa; dzwonnica późnobarokowa, brama na cmentarz kościelny, zachowane dwa skrzydła klasztorne z połowa XV w., mur ogrodu klasztornego z basztami. Obecnie w klasztorze znajdują się miejsca noclegowe. Na szczególną uwagę zasługują barokowe organy i ich wykorzystanie m.in. Międzynarodowy Festiwal Muzyki Organowej.
Domy w rynku z XVII i XVIII w. najciekawsza kamienica mieści Muzeum Zegarów. Jest to największy w Europie zbiór zegarów słonecznych. Twórcą muzeum, kolekcjonerem zegarów był Feliks Przypkowski (1872 – 1951). W 1962 r. rodzina przekazała zbiory państwu i powstało
Muzeum im. Przypkowskich. Kolekcja obejmuje 600 zegarów słonecznych i przyrządów astronomicznych z XV – XIX w. w dziale gnomoniki, zbiory numizmatyczne, księgozbiór, wyposażenie dawnej apteki, zbiory poświęcone dawnej kuchni polskiej. Obszerna informacja o muzeum znajduje się na stronie internetowej starostwa jędrzejowskiego, niestety zarówno przy drogach dojazdowych do miasta, w kioskach ruchu, czy wreszcie w samym muzeum czy punkcie informacji turystycznej w Nagłowicach brak jakichkolwiek informacji turystycznych.
Jedną z większych atrakcji turystycznych Jędrzejowa jest kolej wąskotorowa „Ekspres Ciuchcia Ponidzie”. Znajdujący się na terenie powiatu odcinek z Jędrzejowa w stronę Umianowic (na terenie powiatu pińczowskiego) wchodzi w skład Jędrzejowskiej Kolei Dojazdowej, która powstała w latach 1915 – 1917. Łączyła Jędrzejów z Pińczowem, Wiślicą, Cudzynowicami, skąd biegła na zachód do Miechowa i Charsznicy oraz na południowy zachód do Kazimierzy Wielkiej i Kocmyrzowa. Od Umianowic odchodziła linia do Bogorii i Rataji. Po rozbudowie w okresie międzywojennym kolej ta liczyła 318 km. W 1926 r. dotarła do Szczucina k. Tarnowa przez wielki drewniany most na Wiśle. Początkowa szerokość toru 600 mm została przebudowana od 1950 r na 750 mm.
Od 1992 r. przez krajobrazy rolnicze Ponidzia, rozlewiska Nidy, Wzgórza Pińczowskie i liczne wąwozy lessowe przebiega trasa turystyczna Jędrzejów – Umianowice – Pińczów. Pociąg prowadzi zabytkowa lokomotywa parowa lub spalinowa, skład posiada 4 wagony pasażerskie po 45 miejsc, wagon pasażerski plenerowy (bez okien), wagon pasażerski letni (bez dachu) oraz wagon bufet. Pociąg jest zradiofonizowany.
Turyści mogą nocować w hotelu Zacisze, w opactwie Cystersów lub w gospodarstwach agroturystycznych i kilku innych obiektach noclegowych m.in. w pobliskich Nagłowicach.
Oprócz Międzynarodowego Festiwalu Muzyki Organowej odbywają się w mieście Dni Jędrzejowa.
Gmina Małogoszcz
W XII w. w Małogoszczy był gród kasztelański, przywilej lokacyjny pochodzi z 1408 r. W 1869 r. Małogoszcz utracił prawa miejskie, które odzyskał 1 stycznia 1995 r.
Ważnym wydarzeniem historycznym była bitwa 24 lutego 1863 r. rozegrana przez wojska powstańcze pod dowództwem M. Langiewicza i A. Jeziorańskiego z wojskami carskimi.
Obecnie znajduje się tu renesansowy kościół Wniebowstąpienia NMP z 1591 – 95 przebudowany w XVII, XVIII i XIX w. , zabytkowa plebania, która była kwaterą Langiewicza, na cmentarzu kościółek Św. Stanisława Bpa z okrągłą wieżą wzniesiony w 1595 r., układ przestrzenny rynku typu miejskiego.
Baza noclegowa to ośrodek wypoczynkowy w Bocheńcu (domki kempingowe, boiska sportowe, korty tenisowe, place zabaw dla dzieci), ośrodek Słupek koło Ludwinowa i gospodarstwo agroturystyczne w Sabianowie, posiadające konie, prowadzące naukę jazdy konnej dla dorosłych i dzieci (kuce).
Gmina Nagłowice
Wieś Nagłowice od XV w. była w posiadaniu rodziny Rejów, od 1545 r. Mikołaja Reja (1506 – 69). Pozostałością jest dwór z ok. 1800 r. (Nagłowice należały wówczas do rodziny Walewskich) z rozległym parkiem krajobrazowym z XIX w. Przed dworem znajduje się pomnik – popiersie Mikołaja Reja. Obok zabudowania Domu Dziecka.
W odremontowanym dworze oprócz ekspozycji znajduje się 9 miejsc noclegowych w tym 1 apartament. We wsi jest też odremontowane ze środków PHARE szkolne schronisko młodzieżowe z 60-ma miejscami noclegowymi w kilkuosobowych pokojach wyposażonych w tapczany i łóżka piętrowe. Są też prysznice, suszarki i oddzielne pomieszczenia dla opiekunów grup młodzieżowych.
Dwór z XVIII w. znajduje się również we wsi Deszno.
Na południe od Nagłowic znajduje się wieś Rakoszyn. Wieś od XII w. należała do opactwa Cystersów w Jędrzejowie, potem właścicielem była rodzina Trembeckich. Z dawnych czasów dworskich, gdy w XIX w. istniała tu hodowla koni arabskich z ujeżdżalnią pozostał park podworski o pow. 4 ha założony w XVIII w. W Rakoszynie znajduje się drewniany kościół św. Stanisława z XVIII w. z późnogotyckim dzwonem.
Jest też we wsi w pobliżu parku podworskiego nowoczesne pole kempingowe na 20 – 25 namiotów z miejscami parkingowymi i na przyczepy kempingowe, umywalki, WC, prysznic, zaplecze kuchenne i świetlica w małym budynku szkolnym.
Gmina Nagłowice uchodzi za gminę rolniczą z dużą liczbą gospodarstw agroturystycznych, jest zrzeszona w Turystycznym Związku Gmin Świętokrzyskich.
Na terenie gminy jest 5 ścieżek spacerowych i 10 ścieżek rowerowych.
Gmina Oksa
Oksa założona została przez Mikołaja Reja w l. 1550 – 54. Jest tu renesansowy zbór kalwiński z 1570 r. zbudowany na planie krzyża, w 1678 r. zmieniony na kościół katolicki i przebudowany w XVIII w. Za czasów Reja w Oksie był w rynku duży plac targowy (może do takiej koncepcji warto by dziś powrócić w sezonie turystycznym).
We wsi Reszówek znajdują się ruiny dworu i park.
Gmina Słupia
We wsi Słupia znajduje się kościół z XVIII w., dzwonnica z XIX w., dwór z końca XVIII w z oficyną i spichlerzem oraz park z XVIII – XIX w., a także drewniane domy z XIX w.
W Różnicy jest zespół pałacowy, w Raszkowie – dworski. Wieś Dąbrowica posiada drewnianą zabudowę.
Na polach Wywła, Hebdzia i Rawki rozegrała się bitwa T. Kościuszki (pod Szczekocinami), na obszarze tym miały miejsce również liczne potyczki podczas powstań narodowych listopadowego i styczniowego.
Gmina Sobków
Sobków założony był jako miasto w 1563 r. przez Stanisława Sobka. Istniejący tu kościół par. wzniesiony był jako zbór kalwiński w 1560 r. Są tu ponadto pozostałości fortyfikacji z trzema basztami, bramą wjazdową i fragmentami ogrodzenia, włączone w zespół pałacu i zabudowań gospodarskich. Pałac jest zniszczony. Ponadto znajdują się tu domy drewniane i murowane z XIX w.
W gminie Sobków na Górze Galicowej jest miejsce na obiekty rekreacyjne umożliwiające uprawienie sportów zimowych (tor saneczkowy i stok narciarski).
Gmina Wodzisław
Wodzisław lokowany był jako miasto przed 1370 r., a prawa miejskie utracił w 1869 r. Znajduje się tu dawny zbór kalwiński (największy w Polsce) z II połowa XVI w. kolejno przekształcany na synagogę (od XVII w. do 1939 r.), a od 1943 r. na magazyn. Układ przestrzenny typu miejskiego, kościół renesansowy z 1621 r. przebudowywany w kolejnych epokach.
W Wodzisławiu-Brzeziu znajduje się zabytkowy kompleks dworski Lanckorońskich, w Lubczy pałac i park Wielowiejskich, a w Olszówce mieszkał Jan Chryzostom Pasek.
Gmina Sędziszów
Najciekawszym obiektem Sędziszowa jest zespół kolejowy z XIX w. z dworcem i zabytkowym parowozem. W Pawłowicach znajduje się zespół dworski, a w Krzelowie zespół pałacowy.
Gmina Imielno
Gnina Imielno to obszarem na który spotykamy stanowiska archeologiczne (rezerwat archeologiczny), oraz parki dworskie w Motkowicach, Stawach, Grudzynach i Opatkowicach Cysterskich, a także kościół św. Piotra i Pawła w Mierzwlinie.
We wsi Motkowice znajduje się zajazd „Nad Nidą”.