W Europie opisywana forma wypoczynku na wsi jest bardzo popularna. W naszym kraju od niedawna wprowadzana jest na większą skalę, co wiąże się poszukiwaniem nowych miejsc pracy na wsiach, aktywizacją gospodarczą terenów wiejskich, stwarzaniem dodatkowych miejsc noclegowych na obszarach o intensywnym ruchu turystycznym (np. Karpaty) lub stwarzaniem oferty gościnnej na obszarach, gdzie pomimo atrakcji przyrodniczych i kulturowych (np. opisywany powiat jędrzejowski) rolnictwo, a nie turystyka jest funkcją wiodącą. Poza dużymi centrami turystycznymi agroturystyka w Polsce jest wciąż mało popularna. Być może wiąże się to z istniejącym od lat stereotypem wsi, która pełni wyłącznie funkcję rolniczą – służy do produkcji żywności, a jednocześnie jest zaniedbana, zanieczyszczona i biedna.
Liczne opracowania naukowe wskazują, że turystyka rozwijana na terenach wiejskich przez lokalną ludność może przynosić dochody i prowadzić do poprawy warunków życia rolnika, oraz do rozwoju ekonomicznego wsi. Tak więc z punktu widzenia rolnika tego typu turystyka jest w środowisku wiejskim zjawiskiem korzystnym i pożądanym.
W Polsce od kilkunastu lat podkreśla się konieczność wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich poprzez m.in.:
– tworzenie na wsi nowych szans poprzez modernizację i poprawę struktury rolnictwa, tworzenie miejsc pracy w przetwórstwie, przemyśle, usługach, handlu, w gałęziach związanych z otoczeniem rolnictwa oraz walorami przyrodniczymi i krajoznawczymi wsi,
– zorientowanie zmian w rolnictwie na procesy przyszłościowe wynikające z aktualnych zmian w polityce rolnej Unii Europejskiej oraz w handlu światowym,
– rozwój infrastruktury społeczno-gospodarczej, spółdzielczości, izb rolnictwa, systemu giełd, telefonizacja, budowa i modernizacja dróg oraz inne działania poprawiające jakość życia na wsi,
– rozwój badań naukowych i doradztwa rolniczego,
– wykorzystanie naturalnych walorów wsi.
Należy podkreślić, że koncepcja wielofunkcyjnego rozwoju wsi została sprawdzona w krajach Europy Zachodniej. Powodzenie tej koncepcji na polskiej wsi zależy od zrozumienia nowej filozofii rozwoju. Jej istota sprowadza się do znalezienia przez każdy region własnej roli, najlepiej wykorzystującej jego uwarunkowania lokalne oraz wyzwolenia przez niezbędne reformy aktywności samorządów terytorialnych i społeczności wiejskiej. Dla wielu obszarów wiejskich właśnie turystyka może być czynnikiem aktywizacji gospodarczej, a dla mieszkańców wsi uzupełniającym źródłem dochodu. Turystyka wymusza niejako rozwój infrastruktury lokalnej, wzrost kultury i jakości życia samych mieszkańców, kształtuje dążenie do zdobywania uzupełniania wykształcenia oraz stwarza szansę na rozwój nowych zawodów. To wszystko powoduje, że turystyka uważana jest za ważny czynnik rozwoju gospodarczego wsi.
W części pierwszej niniejszego opracowania zaprezentowany zostanie potencjał turystyczny powiatu jędrzejowskiego, zarówno pod kątem walorów przyrodniczych oraz możliwości wypoczynku na wsi, jak i walorów pozaprzyrodniczych. Część druga poświęcona będzie przykładom rozwiązań w dziedzinie turystyki w krajach europejskich i w Polsce. Na koniec przedstawione zostaną konkretne propozycje rozwiązań dla rozwoju turystyki w powiecie jędrzejowskim. Dodatkowe informacje, opisujące stan zaplecza turystycznego oraz firm działających w sektorze turystycznym przedstawione zostały w Profilu Społeczno Gospodarczym Powiatu Jędrzejowskiego (rozdział 10 i 13), Analizie i ocenie instytucji otoczenia gospodarczego dla powiatu jędrzejowskiego (rozdział 4).
Konkluzja:
Uwypuklenie agroturystyki, jako jednej z istotnych form działalności gospodarczej na wsi dającej szansę na aktywizację gospodarczą wsi i pozytywne zmiany społeczne przy zachowaniu tradycyjnego modelu zasadniczej działalności ekonomicznej, będącej zresztą wraz z istniejącymi walorami przyrodniczymi i kulturowymi podstawą rozwoju turystyki na terenie powiatu jędrzejowskiego.
Rolniczy profil gmin powiatu jędrzejowskiego skłania do konkluzji, że turystyka, a zwłaszcza turystyka związana ściśle z rolnictwem, czyli agroturystyka, może być niewątpliwie szansą rozwoju ekonomicznego powiatu. Uzmysłowić sobie jednak należy, iż proces tworzenia produktu turystycznego będzie trwał co najmniej kilka lat i składać się będzie musiał z kilku etapów (faz rozwoju turystyki).
We wstępnym etapie – tzw. prefazie rozwoju turystyki należy zadać sobie wiele istotnych pytań dotyczących potencjału regionu i potencjału ludzkiego, oceny rynku turystycznego (cech spodziewanej klienteli), ekonomicznych i społecznych skutków wprowadzenia turystyki, wreszcie należy zastanowić się nad sposobami i metodami jej wprowadzania. Niniejsza ekspertyza jest właśnie pierwszym z szeregu działań, które należy przedsięwziąć na drodze do zamierzonego celu.
1. Niezmiernie ważnym czynnikiem jest określenie potencjału regionu:
- możliwości rolniczych gminy (poziomu rolnictwa tradycyjnego i rozwijania nowych kierunków produkcji rolnej, możliwości wprowadzenia np. rolnictwa ekologicznego, warunków, po których spełnieniu rolnictwo może podnieść swoją wydajność),
- możliwości rozwoju rzemiosła lokalnego (możliwości świadczenia usług związanych z budową obiektów noclegowych i w ogóle obiektów infrastruktury turystycznej, produkcją towarów mogących przyciągnąć uwagę turystów),
- problemów komunikacyjnych (sieć drogowa, stan dróg i ich utrzymanie w sezonie zimowym, obwodnice, parkingi, transport publiczny, możliwości wprowadzenia transportu turystycznego, w tym ekologicznego, np. bryczki latem, sanie zimą; łodzie lub tratwy na Nidzie, sieć telekomunikacyjna),
- możliwości wynajmowania pokoi dla turystów w domach rolników oraz świadczenia przez nich innych usług, w tym informacyjnych, gastronomicznych
- możliwości wypoczynku w gminie (wędkowanie, kajakarstwo, zbieranie płodów leśnych, wypoczynek społeczno-kulturalny, związany z poznawaniem dziedzictwa historycznego i kulturowego regionu),
- określenie zasobów i rezerw oszczędności regionu oraz jego mieszkańców w celu samofinansowania inwestycji turystycznych, kwestie pożyczek i kredytów na rozwój inwestycji, kwestie współpracy z np. gminami (powiatami) sąsiednimi lub w ramach organizacji turystycznych, problem udziału władz lokalnych
- chęć mieszkańców do podejmowania działań w zakresie obsługi ruchu turystycznego.
2. Kolejna ważna grupa problemów, na które należy poszukać odpowiedzi, to ekonomiczne i społeczne skutki wprowadzania turystyki oraz przekształcenia środowiska przyrodniczego i krajobrazów rolniczych (skutki przyrodnicze). Oprócz zatem zdefiniowania celu wprowadzanych zmian i nowych tendencji należy poznać również możliwe skutki uboczne podejmowanych działań, w tym głównie celu, aby uzyskane w ten sposób pole decyzyjne było jasno i precyzyjnie określone.
3. I wreszcie wybór sposobów i metod wprowadzania turystyki:
– określenie grupy mieszkańców zainteresowanych zagospodarowaniem turystycznym wsi (wynajem kwater, gastronomia, rzemiosło),
– zidentyfikowanie potencjalnych przeciwników nowych zamierzeń oraz osób niezdecydowanych w celu ukierunkowania akcji promocyjnej i wyjaśniającej,
– odpowiednie kształtowanie cen za usługi turystyczne – korzystanie z fachowego doradztwa, wykorzystanie doświadczeń innych – nawiązanie współpracy z innymi gminami/powiatami, już zaangażowanymi w agroturystykę oraz z organizacjami zrzeszającymi podmioty agroturystyczne,
– określenie grup społecznych turystów, dla których region przygotowuje ofertę wypoczynkową (np. kolonie letnie, zielone szkoły – dzieci i młodzież, wypoczynek rodzinny, osoby zainteresowane turystyką poznawczą, osoby starsze, kuracjusze z pobliskich uzdrowisk Buska i Solca, turyści tranzytowi) i ustalenie bieguna rozwoju, mającego za zadanie być wizytówką gminy i zarazem być lokomotywą jej rozwoju (np. miasto Jędrzejów z Muzeum Zegarów, Nagłowice z dworem Mikołaja Reja),
– ustalenie źródeł wsparcia finansowego i doradczego dla rolników zainteresowanych przystosowaniem swoich gospodarstw do potrzeb turystyki,
– przewidzenie zakresu i form udziału powiatu w rozwoju turystyki na jej obszarze (elastyczne operowanie dostępnymi gminom mechanizmami ekonomicznymi stymulującymi oczekiwane zachowania jej mieszkańców – podatki lokalne, zwolnienia podatkowe, udział finansów gminnych w przedsięwzięciach ułatwiających rozwijanie turystyki – telekomunikacja, sieć sanitarna, promocja, pomoc organizacyjna i prawna).