podrozdział pracy dyplomowej
W Polsce, podobnie jak w innych krajach, rozwój turystyki został zapoczątkowany w pierwszej połowie XIX wieku. Jednakże proces ten w Polsce przebiegał inaczej niż w innych krajach europejskich. O ile w innych krajach, mających normalny rozwój życia narodowego, jednym z potężnych bodźców współdziałających w tworzeniu stowarzyszeń był bodziec materialny,o tyle w Polsce komercjalna strona zagadnienia była mniej istotna.
Na zachodzie Europy turystykę organizowali przede wszystkim ludzie wyczuwający potrzeby rynku i płynace stąd zyski, w Polsce zaś – przede wszystkim społecznicy ożywieni poczuciem misji kutluralno – narodowej. Etapy rozwojowe turystyki w Polsce zamykają się w następujących okresach:
Okres pierwszy obejmuje lata do 1873 r.: jest to okres prekursorski, poprzedzający właściwy rozwój form organizacyjnych
Rozwój turystyki w Polsce ma swoje korzenie już w czasach średniowiecza, choć trudno mówić wówczas o turystyce w dzisiejszym rozumieniu tego terminu. W tamtych czasach podróże miały przede wszystkim charakter religijny, handlowy czy dyplomatyczny. Pierwsi podróżnicy to głównie kupcy, pielgrzymi oraz emisariusze królewscy, którzy przemierzali ziemie polskie w poszukiwaniu nowych rynków zbytu, dóbr handlowych lub w celu nawiązywania kontaktów międzynarodowych.
Znaczącym impulsem do rozwoju podróży była budowa szlaków handlowych, takich jak słynny szlak bursztynowy, który łączył Morze Bałtyckie z Morzem Śródziemnym. Już w XIV wieku na terenie Polski powstały pierwsze zajazdy i karczmy, które miały na celu zapewnienie podróżnym schronienia oraz wyżywienia. Jednak turystyka w formie rekreacyjnej i wypoczynkowej zaczęła się rozwijać dopiero na przełomie XVIII i XIX wieku.
Można mówić przede wszystkim na tle działalności Stanisława Staszica i Juliana Ursyna Niemcewicza. Obaj uczeni, politycy, krajoznawcy, pisarze wprowadzili do turystyki polskiej akcenty poznawcze.Działania Niemcewicza i Staszica kontunuowane są przez Wincentego Pola – geografa i poetę. On jako profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego kształcił zastępy młodych badaczy stwarzając teorię fizycznej odrębności ziemi Polskich od otaczających je państw.
Z czasem uzdrowiska stają się miejscami skupiającymi czołowych intelektualistów kraju : pisarzy, naukowców, działaczy społecznych. Oprócz uzdrowisk powstają ośrodki kąpielowiskowe, klimatyczne i letniskowe. W 1816 roku powstaje w Darłowie najstarsze kąpielisko nad Bałtykiem. W 1823 r. Dr Hafner odkrywa Sopot i zakłada nadmorskie kąpielisko.
Okres drugi – od 1873 do 1918r. – jest okresem, w którym kształtowały się ideowe i organizacyjne podstawy polskiej turystyki i krajoznawstwa
W XIX wieku, wraz z rozwojem przemysłu i pojawieniem się kolei, podróże stały się bardziej dostępne dla szerszych warstw społecznych. Polska, choć wówczas pod zaborami, miała do zaoferowania wiele atrakcji przyrodniczych i kulturowych, które przyciągały podróżników z różnych części Europy. Tatry, Pieniny czy uzdrowiska w Sudetach i Karpatach zaczęły zyskiwać na popularności jako miejsca wypoczynku i rekreacji.
Na szczególną uwagę zasługują Tatry, które od drugiej połowy XIX wieku przyciągały coraz więcej miłośników górskich wędrówek, naukowców, a także artystów, takich jak Stanisław Witkiewicz czy Jan Kasprowicz. W 1873 roku powstało Towarzystwo Tatrzańskie, którego celem była promocja turystyki górskiej oraz ochrona tatrzańskiej przyrody. Było to jedno z pierwszych tego typu stowarzyszeń na ziemiach polskich, a jego działalność przyczyniła się do popularyzacji gór wśród Polaków.
Drugi okres to okres zaborów. W tym czasie społeczeństwo polskie odczuwało m.in. potrzebę organizowania się dla realizacji swych zamierzeń i celów związanych z turystyką i krajoznawstwem[2]. Formowanie organizacji społecznych utrudniała sytuacja polityczna. Dopiero po stworzeniu pewnych form polskiej autonomii kulturalnej w Galicji powstają możliwości założenia organizacji turystycznej. W 1873 roku powstaje Galicyjskie Towarzystwo Tatrzańskie. Jego celem były badania geologiczne polskich gór i ich popularyzacja, a także ochrona przyrody i wspieranie przemysłu góralskiego. W 1874 roku zbudowano pierwsze schronisko górskie nad Morskim Okiem; w 1876 roku – schroniska w Roztoce i Pięciu Stawach, a w 1894 roku na Hali Gąsienicowej.
Rozwój myśli geograficznej i historycznej, propagującej idee krajoznawcze, trafia na grunty społeczno – ekonomiczne. Typowe dla XIX wiecznej Europy przemiany społeczne również w Polsce rozszerzają krąg osób zainteresowanych uprawianiem turystyki na warstwy kupców, urzędników oraz przedstawicieli wolnych zawodów. Niestety warunki materialne nie pozwalały na dalekie podróże. Rodzi się więc potrzeba aby miejscowości wypoczynkowe, do których dojazd nie bylby zbyt kosztowny, były w bezpośrednim sąsiedztwie miejsca zamieszkania.
Staszic – naukowiec, wybitny działacz, organizator, przyrodnik – był pierwszym badaczem, który w celach naukowych przewędrowała prawie całą Polskę. Stał się on wzorem dla innych działaczy krajoznawczych i turystycznych.
W 1906 roku powstaje PTK (Polskie Towarzystwo Krajoznawcze) jako druga organizacja na ziemiach polskich.
Okres trzeci – od 1918 do 1939 r. – obejmuje lata działalności turystycznej w Polsce międzywojennej
Po odzyskaniu niepodległości w 1918 roku, Polska przystąpiła do odbudowy gospodarki, co wpłynęło również na rozwój turystyki. W okresie dwudziestolecia międzywojennego powstały liczne organizacje turystyczne, takie jak Polski Związek Turystyczny czy Liga Popierania Turystyki, które starały się popularyzować turystykę wśród społeczeństwa. W tym czasie rozwinęła się również infrastruktura turystyczna — budowano nowe drogi, schroniska, a także uruchamiano kolejne połączenia kolejowe.
Szczególną rolę w popularyzacji turystyki odegrały uzdrowiska, takie jak Krynica-Zdrój, Nałęczów czy Ciechocinek. Były to miejsca, gdzie Polacy mogli nie tylko poprawić stan zdrowia, ale także spędzić czas w otoczeniu pięknych krajobrazów i korzystać z różnych form rozrywki. Turystyka uzdrowiskowa zyskała na popularności zwłaszcza wśród mieszkańców miast, którzy szukali odpoczynku od zgiełku i smogu.
Okres czwarty – od 1945r. – odnosi się do powstania i rozwoju turystyki w Polsce Ludowej[1]
Po zakończeniu II wojny światowej Polska znalazła się w zupełnie nowej sytuacji politycznej i gospodarczej. W okresie PRL-u turystyka była promowana jako forma rekreacji dla mas, a władze starały się zorganizować ją w sposób zorganizowany i kontrolowany. Powstawały wówczas liczne ośrodki wypoczynkowe, a także domy wczasowe, które miały zapewnić pracownikom możliwość taniego wypoczynku.
Jednym z najważniejszych osiągnięć tamtego okresu było rozwinięcie turystyki nadmorskiej. Polskie wybrzeże, od Świnoujścia po Hel, stało się popularnym miejscem wypoczynku dla tysięcy Polaków. Inwestowano w infrastrukturę turystyczną, budując hotele, pensjonaty oraz ośrodki kolonijne dla dzieci i młodzieży. W tym okresie turystyka była jednak ograniczona do granic państwa, a wyjazdy zagraniczne były utrudnione ze względu na politykę władz.
Okres piąty – transformacja ustrojowa i turystyka w Polsce po 1989 roku
Rok 1989 przyniósł Polsce transformację ustrojową, która miała ogromny wpływ na rozwój turystyki. Zmiany polityczne i gospodarcze umożliwiły swobodny przepływ osób i otworzyły Polskę na świat. Polacy zaczęli masowo wyjeżdżać za granicę, ale jednocześnie kraj stał się atrakcyjnym celem turystycznym dla zagranicznych gości.
W latach 90. nastąpił dynamiczny rozwój sektora prywatnego, co przełożyło się na wzrost liczby hoteli, pensjonatów i restauracji. Inwestycje w infrastrukturę turystyczną, takie jak budowa autostrad, lotnisk oraz rozwój sieci kolejowej, znacząco ułatwiły podróżowanie po kraju. W tym czasie rozwijały się także nowe formy turystyki, takie jak agroturystyka, turystyka ekologiczna czy turystyka biznesowa.
Warto podkreślić, że po 1989 roku Polska zaczęła promować swoje atrakcje turystyczne na arenie międzynarodowej. Kampanie reklamowe, takie jak „Polska. Move your imagination” czy „Feel invited”, miały na celu przyciągnięcie zagranicznych turystów i poprawienie wizerunku Polski jako atrakcyjnego miejsca na mapie Europy.
Obecnie turystyka w Polsce rozwija się dynamicznie, a kraj staje się coraz bardziej popularnym celem podróży zarówno dla rodzimych, jak i zagranicznych turystów. Polacy chętnie odwiedzają zarówno góry, jak i nadmorskie miejscowości, a także licznie uczestniczą w wydarzeniach kulturalnych i sportowych organizowanych w różnych częściach kraju.
W ostatnich latach obserwujemy rosnące zainteresowanie turystyką zrównoważoną. Polacy coraz częściej wybierają formy wypoczynku, które są przyjazne dla środowiska — na przykład spływy kajakowe, wyprawy rowerowe czy piesze wędrówki po parkach narodowych. Zyskują na popularności także mniej znane regiony, takie jak Bieszczady, Roztocze czy Podlasie, gdzie turyści mogą cieszyć się spokojem i bliskością natury.
Chociaż Polska cieszy się rosnącym zainteresowaniem turystów, sektor turystyczny stoi również przed wieloma wyzwaniami. Jednym z najważniejszych jest zapewnienie odpowiedniej infrastruktury, która sprosta rosnącym oczekiwaniom podróżnych. Inwestycje w modernizację dróg, lotnisk, a także rozwój transportu publicznego są kluczowe dla dalszego rozwoju turystyki.
Ważnym aspektem jest także ochrona środowiska naturalnego, zwłaszcza w kontekście rosnącej liczby turystów odwiedzających parki narodowe i rezerwaty przyrody. Zrównoważony rozwój turystyki staje się priorytetem, aby zapobiec degradacji przyrody i zachować unikalne walory krajobrazowe Polski.
Rozwój turystyki w Polsce to proces dynamiczny, który ewoluował na przestrzeni wieków, dostosowując się do zmieniających się realiów politycznych, gospodarczych i społecznych. Od skromnych początków związanych z pielgrzymkami i szlakami handlowymi, przez okres intensywnego rozwoju w XIX i XX wieku, aż po współczesne wyzwania związane z turystyką zrównoważoną — Polska przeszła długą drogę, stając się atrakcyjnym miejscem na turystycznej mapie Europy.
Obecnie Polska ma do zaoferowania nie tylko bogatą historię i kulturę, ale także różnorodne formy wypoczynku — od aktywnego spędzania czasu w górach i nad jeziorami, po relaks w uzdrowiskach czy zwiedzanie zabytkowych miast. Odpowiednie zarządzanie zasobami oraz inwestycje w infrastrukturę turystyczną są kluczowe dla utrzymania tego pozytywnego trendu, co pozwoli Polsce nadal przyciągać zarówno krajowych, jak i zagranicznych turystów.
[1] R. Bar, A. Doliński “Turystyka” Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne 1978 r
[2] R. Bar, A. Doliński “Turystyka” Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne 1978